Pensiya ishi darslik i-qism toshkent-2020 Rustamov D. R., Tursunov J. P., Beknazarov Z. E

1.1-jadval Pensiya tizimlarini tavsiflovchi mezonlar tarkibi⁷

Tartibga solish sohasi	Mezonlar turlari
Pensiyalarni tayinlash va to‘lash shartlari	pensiya yoshi, sh.j. ayollar va erkaklar uchun; sug‘urta staji, sh.j. ayollar va erkaklar uchun; - ishlovchi pensionerlarga pensiyalarni to‘lash tartibi; - muddatidan oldin pensiyaga chiqish tartibi.
Pensiya miqdorini hisoblash tartibi	pensiya ta’minotining kafolatlangan me’yorlari (pensiyalarning eng kam miqdori, sh.j. sug‘urtaviy va ijtimoiy pensiyalar bo‘yicha); o‘rtacha pensiya miqdorining o‘rtacha ish haqi miqdoriga nisbati; ish haqi miqdorini hozirgi kun darajasiga renlashtirish tartiblari; - pensiyani hisoblash va sug‘urta badallarini undirishda qabul qilinadigan ish haqining yuqori darajasi
Moliyaviy jihatdan ta’minlanishi	asosiy ijtimoiy subyektlarning (ish beruvchilar, ishlovchilar, davlat) pensiya tizimini moliyaviy jihatdan ta’minlash bo‘yicha majburiyatlari; ijtimoiy pensiyalarga xarajatlar miqyosi; taqsimlanadigan, jamg‘arib boriladigan va aralash pensiya tizimlarida moliyaviy ta’minot manbalarining tarkibi va tuzilishi; - o‘rta va uzoq istiqbolda pensiya tizimi xarajatlarining YaIMdagi ulushi.
Pensiya tizimlarini shakllantirish uchun sharoitlar va uning qiymati	mamlakatning iqtisodiy va demografik rivojlanish istiqbollariga bog‘liq ravishda pensiya tizimlarini shakllantirish bosqichlari; pensiya sug‘urtasi to‘lovchilar bilan pensionerlar sonining nisbati; moliyaviy institutlarni yaratish bosqichlari; sug‘urta zahiralarini shakllantirish darajasi.
Boshqaruv organlari	boshqaruv organlarining tuzilishi; ijroiya organlarining tarkibi; nazorat qiluvchi organlarning tarkibi va vakolatlari.

Umuman olganda, mamlakatda aholining pensiya ta’minoti darajasi ustuvor ravishda ikkita omilga bog‘liq: ijtimoiy himoya tizimining qay darajada rivojlanganligi va mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi. Har ikkala omil, shuningdek, pensiya ta’minoti darajasi mamlakatdagi tarixiy, madaniy, iqtisodiy va ijtimoiy shart-sharoitlar bilan belgilanadi.
Milliy pensiya tizimlarini tashkil etishning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
Milliy pensiya tizimlari
Mamlakat fuqarolarini ma’lum yoshga etganda, nogironlikda, boquvchisini yo’qotganda moddiy jihatdan ta’minlash bilan bog’liq bo’lgan huquqiy, moliyaviy, tashkiliy munosabatlar, shuningdek, maxsus
ixtisoslashgan tashkiliy tuzilmalar yig’indisi
Aholini maksimal darajada Tashkil etishning
asosiy tamoyillari pensiya tizimiga qamrab
olish
Inflyatsiya, ish
Pensiya yukini pensiya Qarilikda yoki nogironlik- haqlarining oshishi tizimi subyektlari da yo’qotayotgan va hayot sifatining o’rtasida adolatli daromadini qoplash ko’tarilishi kabi
taqsimlash omillarni hisobga

olgan holda Etarli mehnat stajiga ega bo’lmagan fuqaro pensiyalarni toifalari, boquvchisini yo’qotgan fuqarolarni indeksatsiya qilish kambag’allikdan ijtimoiy himoya qilish