Pensiya ishi darslik i-qism toshkent-2020 Rustamov D. R., Tursunov J. P., Beknazarov Z. E

2-rasm. Pensiya tizimining aholini ijtimoiy himoyalashdagi o‘rni

Ko‘pchilik pensiya tizimlaridagi islohotlar, aynan, iqtisodiy samaradorlikka erishishga qaratilmoqda va bundan ko‘p hollarda ijtimoiy samaraga putur etmoqda. Iqtisodiy samaradorlik sug‘urta to‘lovlarini to‘lovchi faol aholi bilan pensiya oluvchi aholi o‘rtasida shunday qayta taqsimlashni nazarda tutadiki, mablag‘larning bunday qayta taqsimoti ishlovchi aholiga og‘ir yuk bo‘lib yotmasin, shu bilan birga, pensiya to‘lash bilan bog‘liq bo‘lgan joriy va kelgusidagi majburiyatlarni bajarish uchun etarli mablag‘larni ta’minlay olsin. Boshqacha aytganda, pensiyalar bo‘yicha sug‘urta tarifining miqdori yoki ijtimoiy soliq bo‘yicha soliqqa tortish stavkasi pensiya tizimi moliyaviy majburiyatlarini qoplash uchun etarli darajada belgilanishi, ammo iqtisodiy o‘sishga va mehnat unumdorligining oshishiga halaqit beradigan hamda milliy iqtisodiyotning raqobatdoshligini pasaytiradigan darajada yuqori bo‘lmasligi zarur.
Oxirgi o‘n yilliklar mobaynida ko‘p mamlakatlar o‘zlarining amaldagi pensiya tizimlarini ijtimoiy-iqtisodiy va demografik sharoitlarining o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan isloh qilish zarurati bilan to‘qnash kelmoqdalar. XXI asr boshlaridan jahon mamlakatlarida avlodlar birdamligi va jamg‘arish tizimlariga asoslangan pensiya tizimlari amal qilmoqda. Birdamlik pensiya tizimi avlodlar, ish beruvchilar va ishlovchilar, yuqori va past ish haqi oluvchi xodimlar birdamligiga asoslangan va u birdamlik tamoyili asosida moliyalashtiriladi. Birdamlik pensiya tizimi davlatga tegishli bo‘lib, uni korxona yoki bir tarmoq miqyosida tashkil etish mumkin emas. Birdamlik tizimining muhim jihati shundaki, u qayta taqsimlash tamoyiliga asoslanganligi uchun pensionerlar o‘rtasida qashshoqlikni jiddiy kamaytiradi.
Avlodlar birdamligi tamoyiliga qurilgan O‘zbekiston Respublikasining pensiya tizimi ham oxirgi yillar davomida qator o‘zgarishlarni boshidan kechirdi, bu o‘zgarishlar birinchi navbatda mamlakat iqtisodiyotini bozor sharoitlariga moslashtirish va bozor munosabatlariga o‘tish bilan bog‘liq bo‘ldi. Jahon amaliyoti asosida davlat pensiya tizimining moliyaviy resurslari davlatning mustaqil budjetdan tashqari fondiga – Pensiya jamg‘armasiga biriktirildi, pensiya ta’minotida sug‘urtaviy tamoyillar mustahkamlanib bordi, butunlay yangicha bo‘lgan jamg‘arib boriladigan pensiya ta’minoti tizimi shakllandi.