kirgandan keyin pensiya tayinlash
uchun muro-jaat qilinsa, pensiya tayinlanmaydi. Mehnatga
qobiliyatsiz, yaʼni 60 va 55 yoshga kirgan yoki nogiron boʻlgan buva va buvilar, agar qonunga
muvo-fiq, ularni boqishi shart boʻlgan kishilari boʻlmasa, boquvchisini yoʻqotganlik pensiyasini
olish huquqiga ega boʻladilar.
Qonunda P.
ni tayinlash, hisoblash, qayta hisoblash va toʻlash tartibi koʻrsatib oʻtilgan. P.
miqdori mehnat staji muddatiga bogʻliq boʻlib, u: pensiyaningtayanch miqdori; mehnat staji
uchun pensiyaning oshirilgan qis-mi; pensiyaga qoʻshiladigan
ustama haqlardan tashkil
topadi. Qonunga muvofiq, P. tuman (shahar) ijtimoiy taʼminot boʻlimlari tomonidan
tayinlanadi. Pensiya tayinlash toʻgʻrisidagi hujjatlar ular tushgan kundan eʼti-boran 10 kundan
kechiktirmay koʻrib chiqiladi. Yoshga doyr pensiya — agar pensiya olish huquqi paydo boʻlgan
kundan boshlab 3 oy ichida uni soʻrab murojaat etilgan boʻlsa, pensiya yoshiga toʻlgan
kundan eʼtiboran tayinlanadi. Ushbu pensiya umrbod tayinlanadi. Nogironlik pensiyasi — agar
nogironlik belgilangan kundan boshlab 3 oy ichida pensiya soʻrab murojaat etilgan boʻlsa,
Tibbiy-mehnat ekspertiza komissiyasi (TMEK) tomonidan nogironlik belgilangan kundan
eʼtiboran tayinlanadi. Ushbu pensiya butun nogironlik davri uchun, 60
yoshdan oshgan erkak
va 55 yoshdan oshgan ayol nogironlarga — umrbod tayinlanadi. Pensioner nogironlarni kayta
tib-biy koʻrikdan oʻtkazish faqat ularning arizasiga binoan amalga oshiriladi. Boquvchisini
yoʻqotganlik P.i — pensiya olish huquqi paydo boʻlgan kundan boshlab, lekin pensiya
tayinlanishi uchun murojaat etishdan oldingi 6 oydan oshmagan muddatdan eʼtiboran
tayinlanadi. Pensiya mar-humning oila aʼzosi mehnatga qobiliyatsiz
deb hisoblangan butun
davr uchun: oilaning erkaklar —60 yoshga, ayollar —55 yoshga toʻlgan aʼzolari uchun esa
umrbod tayinlanadi.
Xorijda ishlayotganlarga pensiya hisoblash uchun ish haqi quyidagicha:
2019-yil 1-yanvarga qadar boʻlgan davr uchun — Pensiya jamgʻarmasiga toʻlangan sugʻurta
badallarining miqdoridan;
2019-yil 1-yanvardan 2019-yil 31-dekabrga qadar boʻlgan davr uchun — toʻlangan yagona
ijtimoiy toʻlov miqdoridan;
2020-yil 1-yanvardan — toʻlangan ijtimoiy soliq miqdoridan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Chet elda ishlayotgan fuqaro ixtiyoriy tarzda Pensiya jamgʻarmasiga oʻz hissasini qoʻshsa,
qonunchilikda belgilangan miqdorda ijtimoiy soliqlarni oʻtkazgan
taqdirda, ushbu fuqaroning
ish staji hisoblanadi. Shuningdek, toʻlangan mablagʻlaridan kelib chiqib, pensiya miqdori
belgilanadi
[4]
.
Oʻzbekistonda 2021-yil 1-fevral holatiga koʻra 3 million 845 ming 462
nafar shaxs pensiya va
nafaqa oladi
[5]
.
Soʻnggi 4 yilda pensiya va nafaqa oluvchilar soni qariyb 20 foizga oshgan:
2017-yilda – 3 million 141 ming 100 nafar;
2018-yilda – 3 million 296 ming 700 nafar;
2019-yilda – 3 million 484 ming 800 nafar;
2020-yilda – 3 million 677 ming 700 nafarni tashkil etgan
[5]
.
Oʻzbekistonda fuqarolarga pensiya tayinlashda yangi elektron shakldagi tizim yoʻlga qoʻyiladi.
Bu boʻyicha „Fuqarolarga davlat pensiyasini tayinlash jarayonini soddalashtirish hamda
pensiya va nafaqalarni fuqarolarga yetkazish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari
toʻgʻrisida“gi qaror loyihasida e’lon qilindi.
Joriy qilinayotgan qarorga binoan, 2022-yil 1-apreldan boshlab
pensiyalarni hisoblash
fuqarolarning „Yagona mehnat milliy tizimi“ idoralararo dasturiy-apparat kompleksi (keyingi
oʻrinlarda – YAMMT IDAK)ga kiritilgan mehnat staji, oliy oʻquv yurtlaridagi kunduzgi taʼlim va
harbiy xizmat davri toʻgʻrisidagi elektron maʼlumotlar asosida amalga oshiriladi
[6]
.
"Fuqarolarning davlat pensiya taʼminoti toʻgʻrisida"gi Oʻzbekiston Respublikasining
qonuniga sharhlar, T., 1995; Oʻzbekiston Respublikasining imtiyozli pensiya taʼminoti va
mehnatni muhofaza qilish boʻyicha
normativ hujjatlari, T., 2000; Oʻzbekiston Respublikasi
vazirliklari, davlat qoʻmitalari va idoralarining normativ hujjatlari axborotnomasi, T., 2000.
Anvar Inoyatov.
[7]
Pensionerlar soni
Pensiya tayinlashda yangi tizim
Adabiyot
Havolalar
