Pedagogikasi

«Ib n   S in o 
va 
ilon » 
afsonasida  aytilishicha,  Ibn 
Sino  ju d a  yoshligidanoq  zehni  o ‘tkir,  didi  baland,  ishi  bilan  so ‘zi  bir 
bola  b o ‘lib  o ‘sgan  ekan.  B ir  kuni  otasi  o ‘g ‘li  bilan  gaplashib  o ‘tirib:
?7 M.Mvpo/iOB. 3TH0MaaaHHüT. —
 
T.: 
AaonaT, 
2003.  133-6.
122

---

«Bolam   katta  boMsangiz  kim  b o ‘lasiz?»  -   deb  so ‘rab  qolibdi.  Ibn  Sino 
avvaliga nima deb javob  berishni bilmay,  duduqlanib qolibdi.  Keyin:
-T abib   boMaman,  sizni,  enamni,  davolab  yuram an,  -  deb  javob 
beribdi.
-B oshqalarni-chi,  boshqalarni  davolam aysizm i?  -   so ‘rabdi  otasi. 
Ibn  Sino:
-H am m a-ham m ani  davolaym an,  katta  tabib  bo'lam an,  -  debdi.  Ibn 
Sino  kunu  tun  tabiblikni  o ‘ylabdi,  o ‘t-giyohlarni,  m eva-chevalarni  yeb, 
suvidan 
ichibdi. 
Am m o 
tabib 
boMolmabdi. 
Otasi 
katta-kichik 
shaharlarga  olib  borib,  tabiblarga  shogird  beribdi,  am m o  ulardan  biron- 
bir  narsa  o ‘rganishga  aqli  yetm agan  Ibn  Sino  qayerga  borsa,  u  yerdan 
qochib  kelaveribdi.  M endan  tabib  chiqmas  ekan-da,  deb  o ‘ylabdi.  Ota- 
onasi  ham  o ‘g ‘limizdan  tabib  chiqm as  ekan,  boshqa  hunarga  o ‘rgatsak 
bo‘larkan,  degan  xulosaga  kelishibdi.  Shu  orada  ibn  Sino  oltidan  o ‘tib. 
yettiga  kiribdi.  Yetti  yoshga  to ‘lgan  kuni  kechasi  tush  ko‘ribdi.  Tushida 
iloniar ko ‘p  bo ‘lgan  «lion  o ‘rda»da yurgan  yemish.  Oq  ilon  unga  oq  suv 
berib,  u  dardga  davo  dermish;  qizil  ilon  unga  qizil  suv  berib  bu  dardga 
davo  dermish;  qora  ilon  ibn  Sinoga  qop-qora  sut  berib,  falon  kasalga 
davo  dermish;  sariq  ilon  sariq  suv  berib,  piston  dardga  shifo  dermish. 
iloniar  bilan  o ‘ralib-o‘ralib,  yum alab-dum alab,  o ‘ynab-kulib  turib 
u yg‘onib  ketibdi.  U yg‘onib  ketgach,  tundayoq  ilon  izlab  ketibdi.  Izlay- 
izlay  ilonlardan  bir-ikkitasini  ushlab  kelib,  ulardan  zahar  olibdi-da,  uni 
echki,  q o ‘ylarning  sutiga  q o ‘shib,  kasallarga  davo  bo'ladi,  deb 
beraveribdi.  Keyin  esa  har  xil  giyohlarni  terib  kelib,  ezib,  ilon  zaharini 
q o ‘y-echki  sutlariga  qo'shib,  kasalman  deganlarga  bera  boshlabdi.  Kim 
kasalm an  deb  kelsa,  ibn  Sino  davosidan  davolanaveribdi.  Yetti 
yoshidayoq  yetti  iqlimga  ovoza  b o ‘lgan  ibn  Sino  tabiblar  tabibi  degan 
unvonga  sazovor  b o lib d i.  Keyin  o ‘yIab-o‘ylab,  tibbiyot  timsoli  sifatida 
ilon  bilan  uning zaharini  tanlabdi.
Demak,  hozirgi  zam onaviy  farm asevtika  va  tabobat  ilmining  asosi 
xalq  tabobati  ekanligini  inkor  etib  bo‘lmaydi,  zéro  xalqim iz  qadim dan 
turli  xastaliklam i  davolash  usullarini  bilishgan,  bunda  tabiatda  mavjud 
barcha  im koniyatlardan  foydalanishgan.  Shu  bilan  birga  tabiatning  xalq 
tabobatidagi  ahamiyatini  yoshlarga tushuntirib,  ularni  tabiatni  e ’zozlash, 
undan oqilona foydalanishga o'rgatishgan.
SogMom  turm ush  tarzi  ham  har  bir  xalqning  eng  muhim   tabiiy 
ehtiyoji  hisoblanadi  va  tarixiy  shakllangan  an ’anaviy  xalq  mada- 
niyatining ajralmas qismi  sanaladi.
123

---

A n'an aviy  xalq  m adaniyati  m oddiy  va  m a'naviy  yaxlitlikda  inson- 
ning  sog‘lom   turm ush  tarzini  ta ’m inlashga  qaratilgan,  tarixiy  jihatdan 
sinalgan  k o ‘p  asrlik  xalq  tajribasining  ju d a  katta  bilim,  k o ‘nikm a  va 
m alakalariga  ega.  Xalq  tajribasining  bu  im koniyatlarini  uning  am aliy 
aham iyatini  hisobga  olib,  «X alqning  salom atlik  pedagogikasi»  deb 
atasak  ham  boMadi.58
Xalq  m adaniyati  ijobiy  im koniyatlarining  barchasini  hisobga 
olm asdan,  eng  asosiysi,  yoshlikdan  insonni  m a’naviy-etik  va  jism oniy 
qiyofasini  izchillik  bilan  shakllantirm asdan  turib,  ta ’lim  va  tarbiyada 
yaxlitlikka  erishib  b o ‘lmaydi.  Bir  so ‘z  bilan  aytganda,  xalq  tushun- 
chasiga  k o ‘ra  sogMom  turm ush  tarzi  faqat  jism oniy  kuch,  chaqqonlik, 
harakatchanlik  va  h.lam ing y ig ‘indisi  em as,  balki  insonning jam iyatdagi 
jism oniy  va ruhiy  m uvozana\i,  axloqiy  va sanitar-gigienik  ozodaligi,  etik 
vazm inligi,  psixologik  xotirjam ligi  va  boshqalardir.
X alq  pedagogikasi  m anbalari,  tarixiy-etnografik,  m adaniyatshu- 
noslik,  xalq  o g ‘zaki  ijodi  va  badiiy  publitsistik  adabiyotlar  tahlili  sliuni 
ko'rsatadiki,  insonning  sogMom  turm ush  tarzini  ta ’minlashga  qaratilgan 
xalq  tajribasi  ju d a  ham  k o ‘plab  o g ‘zaki  tarbiya  vositalarida,  jum ladan, 
allalar,  m aqollar,  m atallar,  afsonalar,  rivoyatlar,  asotirlar,  ertaklar, 
topishm oqlar,  masallar,  dostonlarda o ‘z aksini  topgan.
M asalan,  «SogMom  tanda  so g‘  aql»,  «Tozalik  -   sogMiq  garovi», 
«Salom atlik -  tum an  boylik»,  «Bola  sogMigi  -  ona  boyligi»,  «Boshingni 
salqinda  saqla,  oyog'ingni  -   issiqda»,  «Y urakda o ‘t  boMsin,  m iyada  muz 
boMsin»  kabi  m aqollar shular jum lasidandir.
Shuningdek,  turli  o ‘yinlar,  m ehnat  sayillari,  kundalikdagi  jam oaviy 
tadbirlar, 
shaxslararo 
o ‘zaro 
m unosabatlar, 
urf-odatlar. 
udum lar, 
a n ’analar,  bayram   tom oshalari  kabi  aralash  va  yaxlit  holda  birlashgan 
tarbiya  vositalarida  ham  sogMom  turm ush tarzi  o ‘z ifodasini  topgan.
O ila  insonning  tugMlishi  va  rivojlanishi,  uning  jism oniy  va  axlo- 
qiy-etik  qiyofasini  shakllantiruvchi  bevosita  m uhit  sifatida  asosiy, 
tarixiy  yuzaga  kelgan  va  asrlar  davom ida  m ustahkam langan  ijtimoiy 
institutdir. 
Shu  bois  dunyo  xalqlarining  ju d a  k o ‘p  o ‘ziga  xos 
yaratuvchan  a n ’analari,  urflari  va  udum larining  «tugMlishi»,  birinchi 
qoMlanishi,  barqaror  sinovdan  oMishi  va  m a’qullanishi  aynan  oilada 
am alga  oshirilishi  qonuniydir.  Shunga  k o ‘ra  insonning  sogMom  turm ush 
tarzini  shakllantirish  bo ‘yicha  xalq  tajribasini  aynan  oiladan,  uni 
rejalashtirish  va  har  bir  oila  a ’zolarining  sogMigMni  saqlash  tizim idan 
boshlab o ‘rganish m aqsadga muvofiqdir.