Pedagogikasi

4j  Каримов  И.А.  Юксак маънавият- енгилмас  куч.  Т.:  Маънавият,  2008  143-бет.
103

---

qulog‘iga  yetib  boribdi.  K arvondagilar:  «Karvon  halokatga  uchrabdi, 
boMmasa  bunaqa  ovoz  chiqarm asdi.  Yordam ga  chaqiryapti,  borm oq  ke- 
rak», - deb ulam ing oldilariga yetib borishibdi.  Suv berib,  falokatga uch- 
ragan  savdogarlarni  saqlab  qolishibdi-da,  savdoga  birga  olib  ketishibdi. 
C ho‘lda  suvsizlikdan  halokat  holiga  kelgan  savdogarlarni  saqlab  qolgan 
narsa doira ekan.  Shu-shu  doira  «taka-taka-tum »  deb  ovoz chiqara bosh- 
ladimi,  odam larda tetiklik, jasurlik, dadillik kayfiyatlari uyg ‘onarkan.
« Ja z o »   rivoyatida  esa  q o ‘shiq  sehri,  insonlarga  xos  b o ‘lgan 
ziyraklik,  topqirlik,  aql  tarannum   etiladi:  «  Bir  shahzoda  y o lg ‘iz  o ‘zi 
ovga  chiqibdi.  U  hech  q o ‘rqm ay,  qalin  to ‘qay  ichiga  kirib  bedarak 
ketibdi.  Podshoning  yuragiga  g ‘ulg‘ula  tushibdi.  Bosh  vazim i  oldiga 
chaqirib:  « 0 ‘g ‘limni  tezda  topasan,  topm ay  qaytib  kelsang  yoki  yom on 
bir  xabar  keltirsang  o g ‘zingga  q o ‘rg‘oshin  quydiram an»,  -  debdi.  Bosh 
vazir  odam larini  olib,  to ‘qayga  ravona  b o ‘libdi.  Q idirib-qidirib 
qarasalar,  shahzodani  yovvoyi  hayvon  oMdirib  ketgan  emish.  V azir 
podshoning  oldiga  borib  bu  xabam i  aytishga  yuragi  betlam abdi.  Keyin 
bir  jo y g a  to ‘planib  m aslahat  qilishibdi.  V azir  bilan  birga  borgan 
odam lardan biri:  «M ana shu  to ‘qayning narigi  chetida  bir dono chol  bor, 
o ‘sha chol  nim a  qilish  kerakligini  aytib  beradi,  shuning oldiga boram iz»,
-  deb  m aslahat  beribdi.  V azir  boshliq  podshoning  odam lari  o ‘sha 
cholning  oldiga  borishibdi,  b o ig a n   gaplam i  aytib  berishibdi.  Chol 
o ‘ylanib  turib:  «M ayli,  m en  o ‘zim  borib  javobini  beram an»,  -  debdi. 
B ular  ham m asi  shahzodaning  o ‘ligini  bir  yerga  yashirib,  podshoning 
saroyiga  boribdilar.  Z o ‘r  tashvishda  o ‘tirgan  podsho  darrov:  «X abar 
topib  keldingizm i?»  -  deb  so ‘rabdi.  H am m a jim  turaveribdi,  chunki  kim  
to ‘g ‘risini  aytsa,  o g ‘ziga  q o ‘rg ‘oshin  quyilishi  kerak  edi.  Shunda  haligi 
odam   q o ‘liga  dutorini  olib  chala  beribdi.  D utordan  shunday  m ungli, 
qay g ‘uli  ovoz tarqalibdiki,  podsho  o ‘g ‘liga  nim a  b o ‘lganini  darrov  sezib 
olibdi.  Podsho  o g ‘ir  qay g ‘u  chekibdi,  keyin  g ‘azab  bilan:  «C holning 
o g ‘ziga  q o ‘rg ‘oshin  quyilsin»,  -  deb  buyruq  beribdi.  Haligi  chol:  «M eni 
a v f eting,  podshohim ,  m enda hech ayb y o ‘q,  q ayg‘uli  xabarni  men em as, 
m ana bu  dutorim   aytdi, jazoni  shu dutor tortishi  kerak»,  -  debdi.  Podsho 
buyruqni  chor-nochor o ‘zgartiribdi:  dutorning qom iga q o ‘rg ‘oshin eritib 
quyibdilar.
M a’lum ki,  yurtim izdagi  tarixiy  obidalar,  m illiy  m e’m orchilik 
nam unalari  ulkan  aham iyatga  ega  boMgan  yodgorlikdir.  U lam ing  har 
biri  m illiy  boyligim iz,  m illiy  o ‘zligim izni  anglatib  turuvchi  tarixiy 
xotira,  saboq,  odobnom alardir.  A na shu xalq  durdonalari jah o n  m e’m or- 
chiligi  tarixida  o ‘zlarining  badiiy  qadr-qim m ati,  obro‘siga  k o ‘ra  M isr,
104

---

Hindiston,  Eron,  antik  Yunoniston  va  qadimgi  Rimdagi  m ashhur 
m e’morchilik yodgorliklari  bilan  haqli  ravishda bir qatorda turadi.
Bu  obidalar  bir  necha  asrlardan  beri  vaqt  sinovlariga  bardosh  berib 
kelayotganligi,  betakror  bezaklari  va  salobati  bilan  jahon  xalqlarini 
m aftun  qilib  kelinoqda.  Yosh  avlod  nihoyatda  yuksak  aql-zakovat 
mahsuli  boMgan  bunday  arxitektura  ansambllari,  m ahobatli  binolam i 
k o ‘rib,  ulardagi  m islsiz  g o ‘zaIlikni  his  qiladilar.  H unarm and  ustalar 
ishini  k o ‘rib,  hunar  o ‘rganishga  yanada  qiziqishi  ortadi.  Shuningdek, 
bunday  m onum ental  qurilishlar,  m ajm ua  va  yodgorliklar  yoshlarni 
axloqiy tarbiyalashda muhim  m anba hisoblanadi.
A jdodlarning  m e’m orchilik  qobiliyatidan  faxrlanish  hissi  vatanni 
sevishga,  vatanparvarlik  hissining  uyg‘onishiga  olib  keladi.  Vatanpar- 
varlik esa axloqiy  tarbiyaning bosh m ezonidir.
Yurtim izdagi  har  bir  tarixiy  m e’morchilik  obidalari  o ‘ziga  xos 
m urakkab arxitektura asosida qurilgan va ju d a katta m ehnat sarflangan.
Jum ladan,  Samarqand  shahridagi  Sherdor  madrasasi  1619-1636 
yillarda  Sam arqand  hokim i  B ahodir Y alangto‘sh tom onidan  Abdujabbor 
loyihasi asosida qurdirilgan.
M e ’m or  A bdujabbor  «Sherdor»  m adrasasining  peshtoqini  hech 
qaysi  m e’m orchilikda  takrorlanm aydigan  uslubda  bezaydi.  Unda 
hayvonlar,  o ‘sim lik  va  issiqlik,  y o ru g iik   manbai  boMgan  quyosh  orqali 
komil 
insonni 
aks 
ettirishga 
muvaffaq 
boMgan. 
Bu 
m e’mor 
A bdujabbom ing  nafaqat  naqsh  tilini,  balki  go ‘zallik  falsafasini, 
naqshlam ing ramzlarini  bilgan mohir usta bo‘lganidan dalolat beradi.
M adrasaning  ham m ani  o ‘ziga  tortadigan jihatlaridan  biri  shundaki, 
uning peshtoqiga sher,  ohu, quyosh va inson yuzining tasviri  tushirilgan.
Sher  boshining  birinchi  ramziy  m a’nosi  tirik  m avjudotlar  ichida 
eng  aqlli  va  kuchli  qilib  insonlam ing  yaratilganligini  anglatadi.  Tasvir 
Sam arqand  hokimi  Bahodir  Y alangto'shbiyning  dovyurakligi,  aql- 
zakovati,  epchilligi,  ziyoli  va  donoligiga  qiyoslanib,  uning  burji  sher, 
m uchali esa yoMbarsligiga ishora qilingan.
Shem ing qulog‘i  esa insonlam i  hushyorlikka undashi, y a ’ni halol  va 
harom   luqm aning  farqini  hushyorlik  bilan  ajrata  bilishga  undaydi. 
A sarda  ajdodlarim izdan  Abu  N asr  Forobiyning  quloq  haqidagi  ibratli 
fikrlari  ham   keltirilgan.  «A gar  quloqni  nim alardan  berkitish  kerak,  deb 
so'rasalar,  aytgil,  a w a l  botil  va  bid’at  so ‘zlardan,  ikkinchidan,  behuda 
va  foydasiz  so ‘zlardan,  uchinchidan,  g ‘iybat  va  bo'hton  so ‘zlam i 
eshitishdan.  Chunonchi,  g ‘iybatga quloq solgan g ‘iybatchining gunohiga 
sherikdir».
105

---

Sheming  tishi  orqali  aql-zakovatda,  ilmda,  tafakkurda  o ‘tkir  bo‘lish  lo- 
zimligi, tili esa dunyodagi eng shirin va achchiq narsa ekanligi eslatib o ‘tiladi.
K o‘z  tasvirida  insonning  qalb  k o ‘zi  ram ziy  m a’noda  ifodalangan 
bo ‘lib,  inson  olam ni  k o ‘zi  bilan  k o ‘radi,  lekin  shunday  narsalar  borki, 
inson ularni  qalb  k o ‘zi  bilan  k o ‘rishi  va  idrok  etishi  kerakligi  m a’nosida 
ifodalangan.
A ynan  yoshi  ulug‘  sher  tasviri  insonlar  va  B ahodir  Yalang- 
to ‘shbiyning donoligi, tajribaga asoslangan aql-zakovati yuksak darajada 
ekanligi  ram zi  sifatida k o ‘rsatilgan.
Sherning  tanasidagi  qora  zuluk  shakllarida  yovuzlik  va  tun 
ifodalanib,  hayot  oq  va  qora  ham da  tun  va  kundan  iboratligiga  ishora 
qilingan.  O q  rang  poklik,  ezgulik  va  y orug‘likni  bildirsa,  qora  rang 
yovuzlik ram zi sifatida olingan.
X ulosa qilib aytganda,  m e’m oriy  obidalarda aks etgan  har bir bezak, 
naqshning  o ‘z  siri  va  falsafasi  bor.  A jdodlarim iz tom onidan  asrlar davo- 
m ida  barpo  etilgan  ulkan,  mahobatli  m e’moriy  obidalam ing  boy  maz- 
muni  va  teran  m ohiyatini  yosh  avlodga  yetkazish  m uhim   vazifalari- 
m izdan  biridir.