Pedagogikalıq pikir tariyxı hám mektep ámeliyatında oqıtıwshı sheberligi máseleleri. J o b a

Yan Amos Komenskiy (1592-1670)
Ullı chex pedagogı óziniń pedagogikalıq teoriyasında tárbiyanıń tábiyatqa úylesimli bolıwı haqqında túsiniklerdi alǵa súredi. «Ullı didaktika» da oqıtıw tábiyiylikke boysınıwı tábiyat talabına say bolıw kerekligin aytadı. Oqıtıwshınıń wazıypası bilimdi bala sanasına tolıq jetkiziw onıń aqılıy tárepte ósiriw kerek degen edi. Ol balanı jas dáwirlerge bóledi.
1. Tuwılǵannan 6 jasqa shekemgi- ana mektebi.
2. 6-12 jasqa shekem xalıq mektebi yaki ana tili mektebi.
3. 12-18 jasqa shekemgi gimnaziya.
4. 18-24 jasqa shekemgi universitet akademiya.
Komenskiy tariyxta birinshi bolıp klass sabaq sistemasın islep shıqtı.
Komenskiydiń ideyaları, jazıp qaldırǵan shıǵarmaları házirgi kúnge shekem óz áhmiyetin joytqan joq.
Anton Semenovich Makarenko (1888-1939)
A.S.Makarenko 1888j 13 martta Hár`kov guberniyasında Beloepole qalasında isshi shańaraǵında tuwıldı. Onıń shańaraǵı óz dáwirinde aldıńǵı mádeniyatlı shańaraq edi. Atası Semen Grıgor`evich taza hújdanlı haqıyqatshıl miynetkesh adam edi. Jas Anton oqıwdı júdá erte bes jastan aq úyrenip aldı. Ol qala bilim jurtın pitkergennen soń bir jıllıq pedagogika kursına kirip onı tamamlap shıqtı hám 1905 jılı xalıq oqıtıwshısı ataǵın alıp,temir jol mektebine oqıtıwshı etip tayarlandı. Ol mektepte altı jıl isledi. A.S. Makarenko óz bilimin jáne de asırıw maqsetinde 1914 jıl Poltavadaǵı oqıtıwshılıq institutına kirip. Onı 1917 jıl altın medal`menen tamamlaydı. Ol 1917-18 jılları Kryukovadaǵı joqarı baslanǵısh mektepke inspektor (mudir) bolıp tayarlanadı hám pedagogikalıq iske zor qızıǵıw menen kirisedi. Onıń pedagogikalıq shıǵarmalarınan «Pedagogikalıq poema», «Minaralardaǵı bayraqlar». «Otızınshı jıllar marshı». «Ata-analar kitabi». «Balalar tárbiyası haqqındaǵı lektsiyalar» hám t.b. jazdı. A.S. Makarenkonıń pedagogikalıq miyrası házirge shekem óz mánisin joyıtpaǵan.
Konstantın Dmitrıevich Ushinskiy
Ataqlı rus pedagogı K.D.Ushinskiy 1824 jılı Tula qalasında tuwıladı. Ol Novgorod-Severskadaǵı gimnaziyada orta maǵlıwmat alǵan 1840 jılda Moskva universitetin Adliya yuridik fakul`tetıne oqıwǵa kirdi. Studentlik jıllarda óz betinshe bilimin asırıp aǵartıwshı iyesi boldı. Ushinskiy rus. Nemets hám frantsuz tillerinde basılǵan ádebiyatlardı oqıp úyrenedi. Universitetti tamamlaǵannan keyin 22 jasında Yaroslavl`degi yuridik litseyde entsiklopediya nızamshılıq mámleket huqıqı pánleri kafedrasına professor lawazımına orınlawshı etip tayarlandı. Ol studentlerdi ilimge qızıǵıwshılıq olar qálbinde xalıqqa muxabbat sezimin oyattı. Oǵan xızmet qılıw ushın tayar tur sezimin tárbiyalawǵa háreket qıldı. Ol studentlerdi xalıqtıń mútájlerin úyreniwge xalıqqa járdem beriwge shaqırdı. Ushinskiy pedagogika máselelerine arnap bir qansha maqalalar menen birge 1861 jılda klassta rus tilin oqıtıw ushın Detskiy mir atında xrestomatiya shıǵardı.
1867 jıl Ushinskiy pedagogika pánine qımbatlı qıssa bolıp qosılǵan óziniń tiykarǵı shıǵarması Insan tárbiya predmeti sıpatında atlı shıǵarmasın jazdı. Tárbiyanıń xalıqshıllıǵı haqqındaǵı ideya Ushinskiydiń pedagogikalıq teoriyasındaǵı eń tıykarǵı ideyası. Hár bir mámlekette balalardı sisteması Ushinskiydiń birinshi keń mániste alınǵan pedagogikalıq ilim tárbiya tájiriybesiniń ulıwmalastırılǵan nátiyjesi bolmaǵı filosofiya, anatomiya, fiziologıya, psixologiya, tariyxqa tiykarlanbaǵı lazım.
Ushinskiy tálim tárbiya isinde oqıwshılardıń aktivligine tayanıw kerekligin ayttı, tálim balalarǵa bekkem bilim berip hám kónlikpeler payda etiw ushın anıq sonday-aq tártipli hám isshil bolıwı lazım dep kórsetedi. Ushinskiy kórgizbelilik túsinigine súwretler kollektsiyalar, lidalar, tablitsalar hám basqa kórgizbe qurallardı bir kórip turǵan ámeldegi buyımlar hám hádiyselerdi sonday-aq balanıń turmıs tájiriybesin hám ádebiyat shıǵarmalardan anıq obrazlar arqalı kórsetilgen turmıslıq waqıyalardı da keltirgen. Ol tárbiyanıń xalıq shınlıq ideyası tárbiya teoriyasına tiykar qılıp aldı. Baslanǵısh tálım tiykarların hám metodikasın ıslep shıqtı. Bul onıń pedagogikanı rawajlandırıwdaǵı úlken xızmetleriniń biri boldı. Ushinskiy baslanǵısh tálimniń bekkem oqıtıw planın usındı bul oqıw rejesi óz ishine kórgizbeli oqıtıw, jazıw, súwret, qosıq, gimnastika shınıǵıwların aldı.