Pedagogika va psixologiya kafedrasi «bolalar psixologiyasi» fanidan «tarbiyada individual yondashishning psixologik asoslari»

II-BOB MAKTABGACHA TA'LIM TASHKILOTLARIDA BOLALAR 
TARBIYASIGA INDIVIDUAL-PSIXOLOGIK YONDASHUVNI AMALGA 
OSHIRISH USULLARI VA ULARNING SAMARADORLIGI 
2.1 Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalar tarbiyasida individual-
psixologik yondashuv usullaridan foydalanish 
Ruhiyat yuqori ahloqiy tafakkurning bir daqiqalik mayl va ehtiyojlardan yuqori 
qo‘yilishini bildiradi.
Shaxsiy ta'lim yo'nalishi ta'lim va tarbiyada bolaning (o'quvchining) shaxsiy 
salohiyatini amalga oshirishning shaxsiy usuli:
Intellektual;
Hissiy-irodali;
Faol;
Ma'naviy va ma'naviy.
Shaxsiy ta'lim yo'nalishini (MTM) yaratishning asosiy maqsadi: Bolalar 
bog'chasida maktabgacha yoshdagi bolalarning ijobiy sotsializatsiyasiga, ularning 
ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishiga yordam beradigan shart -sharoitlar yaratish, bu 
bolaning shaxsiyatining intellektual, hissiy, estetik, jismoniy va boshqa 
rivojlanishining umumiy jarayonlari bilan uzviy bog'liqdir. 
Bolaning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishidagi vazifalar: Bolaning ijtimoiy 
rivojlanishi uchun qulay mavzu yaratish muhitini yaratish; Bolaning ijtimoiy va 
shaxsiy rivojlanishi uchun ma'muriyat, pedagogik xodimlar, maktabgacha ta'lim 
muassasalari tibbiyot xodimlari va ota -onalarning yagona ish tizimini tashkil etish; 
O'qituvchi va bola o'rtasidagi muloqot uslubini takomillashtirish: psixologik to'g'ri 
muloqot uslubiga rioya qilish, o'quvchining hurmat va ishonchiga erishish;
Bolaning o'ziga, boshqa odamlarga, uning atrofidagi dunyoga, bolalarning 
kommunikativ va ijtimoiy kompetentsiyasiga ijobiy munosabatini rivojlantirish 
uchun sharoit yaratish;
Bolaning o'zini o'zi qadrlashini shakllantirish, huquq va erkinliklarini anglash 
(o'z fikriga ega bo'lish, do'stlar tanlash, o'yinchoqlar, mashg'ulotlar o'tkazish, 

---

21 
shaxsiy narsalarga ega bo'lish, shaxsiy vaqtidan o'z xohishiga ko'ra foydalanish) 
Bolaning ijtimoiy va shaxsiy muammolarini oldini olish va tuzatish.
Shaxsiy ta'lim yo'nalishi asosiy yo'nalishlarni o'z ichiga oladi:
Harakatni tashkil qilish (umumiy va nozik vosita ko'nikmalarini rivojlantirish);
ko'nikmalarni rivojlantirish (madaniy -gigienik va kommunikativ va ijtimoiy);
bolaning faolligini shakllantirish (manipulyativ, sezgi-idrok, predmet-amaliy, 
o'yin, mahsuldor turlari-modellashtirish, qo'llash, chizish);
nutqni rivojlantirish (nutqning sensorli asosini, sensorimotor mexanizmini, 
nutq funktsiyalarini shakllantirish);
atrof -muhit haqidagi tasavvurlarni shakllantirish (ob'ektiv dunyo va ijtimoiy 
munosabatlar);
fazo, vaqt va miqdor haqida tasavvurlarni shakllantirish. 
O‘sib kelayotgan va rivojlanayotgan shaxsda bu doimiy ravishda ahloqiy 
barkamollikka intilishda namoyon bo‘ladi. Erkinlik bu insonning ichki va tashqi 
ozodlikka intilishidir, bunda boshqa shaxsning ijtimoiy kelib chiqishi, millati, diniy 
va siyosiy qarashlari, sinfiy munosabatlari va boshqa xususiyatlaridan qat’iy nazar, 
uning xuquqlari albatta to‘la to‘kis tan olinishi lozimdir. Insonning tabiatini 
o‘zgartiradigan, uning shaxsini tarkib topishiga ta’sir qiladigan kuch ijtimoiy omillar 
yoki boshqacha qilib aytganda, jamiyat ishlab chiqarish kuchlari hamda ishlab 
chiqarish munosabatlarining o‘sishi va o‘zgarishidir.
Bundan tashqari inson shaxsining tarkib topishiga ta’sir qiluvchi yana bir 
kuchli omil - inson orttirgan tajribalarining tarbiya vositasi orqali bolalarga 
berilishidir. Shunday qilib, inson shaxsi juda murakkab psixologik kategoriya bo‘lib, 
u kishining individual hayoti davomida ma’lum konkret omillarning ta’siri ostida 
sekin-asta tarkib topadi. Ilmiy manbalarga qaraganda inson shaxsi uchta faktorlar 
ta’sirida tarkib topadi. Ulardan birinchisi, odam tug‘ilib o‘sadigan tashqi ijtimoiy 
muhitning ta’siri bo‘lsa, ikkinchisi, odamga uzoq muddat davomida sistemali 
ravishda beriladigan ijtimoiy ta’lim-tarbiyaning ta’siridir va nihoyat, uchinchisi 
odamga nasliy yo‘l bilan beriladigan irsiy omillarning ta’siridir.

---

22 
Insonning psixik taraqqiyotida va shaxsiy sifatlarining tarkib topishida tashqi, 
ijtimoiy muhit va tarbiyaning roli hal yetuvchi ahamiyatga egadir. Lekin, inson 
shaxsining tarkib topishi, yuqorida aytib o‘tganimizdek, faqat shu ikkita faktorga 
emas, balki uchinchi bir faktorga ham bog‘liqdir. Bu faktor nasliy yo‘l bilan ayrim 
anatomik va biologik xususiyatlarning ta’siridir. Masalan: tanasining tuzilishi, sochi 
va ko‘zlarining rangi, ovozi, gapirish uslublari, ayrim harakatlari tug‘ma ravishda 
berilishi mumkin. Lekin, shuni hech qachon esdan chiqarmaslik kerakki, odamga 
hech vaqt uning psixik xususiyatlari, ya’ni uning aqliy tomonlari bilan bog‘liq 
bo‘lgan sifatlari nasliy yo‘l bilan berilmaydi. Nihoyat, nodir hollarda ayrim 
qobiliyatlar, masalan, musiqa, matematika qobiliyatlarda nasliy yo‘l bilan berilishi 
mumkin. Bunday imkoniyatlarning amalga oshirilishi, ya’ni ro‘yobga chiqishi 
uchun albatta, ma’lum sharoit bo‘lishi kerak.
Hozirgi kunda xalqimiz orasidan yetishib chiqqan iste’dodli olimlar, muhandis-
ixtirochilar, yozuvchi va shoirlar, davlat va jamoat arboblari, iste’dodli artistlar, 
rassomlar va boshqa kishilarimizga nasliy yo‘l bilan berilgan barcha 
imkoniyatlarning ro‘yobga chiqishi uchun har qanday sharoit maydonga 
kelganligini dalili bo‘la oladi. 
7
Shaxsning barcha xususiyatlari, munosabatlari va xatti-harakatlari shaxsning 
hayoti faoliyatida ma’lum rolni bajaruvchi va har biri murakkab qurilmadan iborat 
bo‘lgan hamda shartli ravishda to‘rtta o‘zaro mustahkam bog‘langan funksional 
bosqichlarga birlashtiriladi:
Shaxsning ana shu ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan barcha sifatlari ijtimoiy 
taraqqiyotning yuksak ongli faoliyatchisi sifatidagi shaxsning hulq-atvori va xatti-
harakatlarini belgilaydi.