Pedagogika va ijtimoiy ish

narsani o`qitma!
Bu ikki qoida o`ta muhimdir. Ularni tan olmaslik, rioya qilmaslik o`quvchiga 
ta`lim tarbiyaning hayotbaxsh ta`sir kuchini yo`qotadi. 
Birinchi qoida bo`yicha: ta`lim o`quvchining bilim saviyasiga mos bo`lishi 
kerak, aynan hozirgi bilim saviyasiga, kelajakda erishadigan saviyasiga emas. 
Shuning uchun bu qoidani boshqacha aytsak ham bo`ladi. Hech narsani muddatidan 
oldin o`rgatma! Ko`rib turibsizki, hozircha bu qoida sizga uncha tushunarli emas, 
hatto bu qoidani asl mohiyatini tushunmay, ba`zi turmush sharoitlardan kelib chiqib 
qarshi e`tirozlar ham bildirishingiz mumkin. Masalan, bola 10, 12, 14 yoshda 
maktabni tark etadigan bo`lsa, nima qilish kerak? Bunda ham shoshilmaslik 
kerakmi? Ko`pchilik o`qituvchilarning fikricha, shoshilinch ravishda o`quvchini 
miyasini bilimga to`ldirish kerak, bu bilim hozir kerak bo`lmasa, mayli xotirasida 

---

37 
saqlanib turadi, keyinchalik bu bilimlar kerak bo`lib qolishi mumkin, o`shanda 
tushunib oladi va foydalanadi. Shu fikrga ko`ra, bechora bolaga kattadan-katta matn, 
qoidalar, qonunlarni mutlaqo tushunmagan holda yodlatadilar. Bu bilim bolani na 
aqliga, na ko`ngliga o`tiradi, chunki aql hali u darajada rivojlanmagan, ko`nglida esa 
bunday chuqur bilimga ehtiyoj uyg`onmagan bo`ladi. Bu faqat diniy ta`limini 
o`qitilishiga tegishli emas, boshqa har qanday ta`limga ham tegishlidir va bu bolaga 
katta ziyon keltiradi. Shundan kelib chiqib, ko`p bolalarda bunday bilimga, shu 
fanlarga nafrat uyg`onadi. Keyinchalik bu ta`sirni yo`qotish uchun yillar kerak 
bo`ladi, axir eng ta`sirlanadigan davrda paydo bo`lgan hissiyot o`lmaydi. Faqat katta 
yoshdagi odam tushunadigan, unga taalluqli narsa yosh bolaga to`g`ri kelmaydi. 
Shuning uchun muddatidan oldin hech narsani o`rgatma! degan qoidaga rioya qilish 
kerak
18
. 
Ko'pchilik psixologlar shu bilan birga o'zbekistonlik psixolog olimlar tomonidan 
olib borilgan tadqiqotlarda zamonaviy o'qituvchilar uchun zarur xislatlami aniqlab 
olish imkoniyatini beradi. Rus psixologlaridan N.V. Kuzmina, V.Slastenin, 
F.N.Gonobolin 
o'zbek 
psixologlaridan 
RZ.Gaynutdinov, 
M.G.Davletshin, 
S.Jalilova, AJabborov, M.Qoplanova va boshqalar tomonidan olib borilgan ilmiy 
tadqiqotlar o'qituvcbilik kasbining turli jihatlarini atroflicha keng batafsil ko'rsatib 
berish imkoniyatini yaratadi. Bevosita o'qituvchi shaxsiga taalluqli bo'lgan 
professiogrammaga asosiy e'tibor qaratilgan.