Педагогика университети жисмоний маданият кафедраси

12-МАВЗУ. ҲАРАКАТ МАЛАКАЛАРИНИНГ ТАШКИЛ ЭТИШ ҚОНУНИЯТЛАРИ.
Режа:
1. Малакаларнинг ўзаро алоқаси ва ўргатишининг кетма-кетлиги.
2. Малакаларнинг ўзаро ижобий алоқаси.
3. Малаканинг ўзаро салбий таъсири.
4. Туғма автоматизмларнинг таъсири.
5. Ҳаракат малакаларини шакллантириш ва жисмоний сифатларни тарбиялаш.


Малакаларнинг ўзаро алоқаси ва ўргатишининг кетма-кетлиги - Ҳаракат малакалари таркиб топиши ва қўлланиш жараёнида кўпинча бир-бирига таъсир кўрсатади. Илгари ҳосил қилинган малакалар кўчиш деб аталувчи механизм бўйича янги малаканинг таркиб топишини ёки намоён бўлишини осонлаштириш ёки қийинлантириш мумкин. Кўчиш кўп ҳолларда янги кўникма ва малаканинг ҳосил бўлишига ёрдам беради. Масалан: кичик коптокни иргитиш граната иргитишни, велосипедда юриш малакаси, мотоциклда юришни ўргатишга ёрдам беради ва ҳ.к. Малакаларнинг бундай ўзаро алоқаси ижобий самара беради ёки "ижобий кўчиш» дейилади.
Шу билан бирга малакаларнинг ўзаро алоқаси салбий ҳам бўлади. Масалан: Баландликка сакраш малакаси тусиқлардан югиришни ўрганишга ҳалақит бериши мумкин, ёнбошлаган усулида сузиш малакаси маълум шароитларда брасс ҳаракат қилишини издан чиқаради. Кўчиришнинг бундай тури ўргатиш жараёнида салбий таъсир этади ва ижобий самара бермайди ёки "салбий кўчиш» дейилади.
Кўчиш характери - унинг ижобий ёки салбий бўлиши, ўргатишнинг тўла ёки қисман бўлиши, илгари ҳаракат ҳосил қилинган таъсири янги тартибга қайси даражада яроқли бўла олишига боғлиқдир.
Малакаларнинг ўзаро ижобий алоқаси - Ўрганилаётган ҳаракат фаолияти билан илгари ўзлаштирилган бирор фаолиятининг тузилишлари ўртасида ўхшашлик қанча кўп бўлса, янги ҳаракат фаолиятини ўрганиш шунча енгил бўлади. Бунга асос - ҳаракатларни ўрганиш кетма-кетлигини шундай режалаштириш зарурки, бунда бир ҳаракатни ўзлаштириш кўникма ва малаканинг бошқа ҳаракатни ўрганишга "ижобий кўчиш"га имконият яратсин. Бу жиҳатдан қараганда, фаолиятлари ҳар хил бўлган машқ турларида, айниқса катта имконитялар мавжуддир. Ҳаракат фаолиятининг бундай турларида ҳаракатларнинг тузилишининг ўхшашлигига қараб гуруҳларга бўлиш мумкин. Сўнгра ҳаракатларни гуруҳларга, уларнинг мураккаблигига қараб жойлаштирилса, бу гуруҳларнинг навбатдаги ҳаракатларига тайёрланиши гуруҳи бўлиб қолади. Кўчиш одатда, ҳаракат фаолиятларини асосий фазалари ўхшаш бўлганда ижобий самара беради. Масалан: чанғи спортига ўрганишни бирин-кетин икки қадамлаб олдинга юриш усули билан бошлаш тавсия этилади, чунки бу усул бошқа барча юриш элементларини ташкил этади. Турли ҳаракатли машқлар учун кўп бўлмаган спорт турларида "ижобий кўчиш» ҳолатида махсус тайёргарлик, яъни имитацияли машқлар ёрдамида фойдаланилади.
Масалан: конькида югуриш имитацияси ва роликларда югириш конькида учиш спортида кенг ва муваффақиятли қўлланилади. Ҳаракат фаолиятининг асосий вазифасигина эмас, хатто тайёрланиш ва якунловчи фазаларини эгаллашда ҳам малакалар кўчиши ижобий самара бериши мумкин.
Шуни назарда тутиш керакки, "ижобий кўчиш» ўрганишнинг дастлабки босқичларида айниқса кенг намоён бўлади. Маслан: граната улоқтириш масаласи найза улоқтиришда дастлаб ёрдам беради.