|
Филогенез-(юнонча, phyle - қабила, generis - келиб чиқиш, пайдо бўлиш)- муайян тирик мавжудот турининг ерда ҳаёт бошланганидан кейинги эволюцион тараққиёт жараёни.
Shveysariyalik psixolog E.Klapared «Bola psixologiyasi va eksperimental pedagogika» asarida qiziqish, motiv, ehtiyojlarning metodologik asoslari, bolalar tafakkurining xususiyatlari va rivojlanish qonuniyatlari, uxshashlik va tafovutning bola ongida sodir etilishi tugrisida mulohaza yuritadi.
Fransuz psixologi E.Dyurkgeym, ulg’ayish - kishilarning his-tuygularni o’zlashtirishi ekanligini, shu bois, idrok qilingan tasavvurlar bolaning ruhiy faoliyatini ifodalashini, bolaning tajriba, an’ana, urf-odatlarni taqlid orqali egallashini, biologiyada irsiyat qanchalik ahamiyatln bo’lsa, taqlid ham jamiyatda shunday urin tutishini uqtiradi,
Yana bir fransuz psixologi P.Janening fikriga ko’ra, inson psixikasi ijtimoiy munosabatlarga bog’liq, zotan jamiyat va tabiat o’rtasidagi turli aloqalar tazimining shakllanishi, insonning ulgayishini belgilaydi. U aloqa sifatida xatti-harakatni tushunadi,. bu esa kishining atrof-muhitga shaxsiy muiosabatidan boshqa narsa emas, albatta. P.Janening ta’kidlashicha, eng qimmatli, ahamiyatli, ijtimoiy harakat hamkorligidagi faoliyatda o’z ifodasini topadi, shaxslararo tashqi munosabatlar rivojlanishning muhim tamoyili hisoblanadi.
Amerikalik psixolog Dj.Bruner shaxsning tarkib topishi bilan ta’lim o’rtasida o’zaro aloqa mavjudligini ta’kidlab, insonning kamolot sari intilishi bilim olish samaradorligini oshirsa, o’qitashning takomillashuvi uning ijtimoiylashuvini jadallashtiradi, deb uqtiradi,
Shuningdek, J.Piaje, E.Torndayk, Dj.Uotson, F.Galgton, A.Bine, A.Anastazi, T.Simonlar ham bola psixik taraqqiyotida ta’limning mavqyeini, ularning aqliy xususiyatlarini, dasturli ta’lim, ko’nikma va malakalarning ahamiyatini, mashqlarnyng o’rnini ilmiyamaliy asoslab berishda muhim urin egallaydilar. Bu ta’limotlar hozirgi kunda ham uzining ahamiyatini saqlab qolmoqda.
Fanning vujudga kelishi va rivojlanishi jarayonida unga ta’sir ko’rsatib kelgan barcha nazariyalar, ilmiy va amaliy ma’lumotlar, yo’nalishlar hozirgi kunga qadar o’zining ahamiyatini saqlab kelmoqda va fanning istiqbolida muhim ilmiy-nazariy manba hisoblanib qolishi, tabiiydir. Yuqoridagilar fikriga ko’ra qo’yida sizlarning e’tiboringizga
Kelvin Seyfert avtorligidagi “Ta'lim Psixologiya” kitobida (Copyright 2010 Kelvin Seifert ©) J..Piajening “Aqliy rivojlanishi” haqidagi fikrlariga tuxtalamiz. Jan Piaje nazariyasi bilish fikrlash va xotira jarayonlari va aqliy rivojlanishi uzoq muddatli rivojlanib borishini aytib o’tgan. Shveysariya psixolog J. Piaje o’zining nazariyalarida aqliy rivojlanish jarayonlaridagi o’zgarishlar yoshga bog’liq ravishda ekanligini aytib o’tgan. J. Piaje yaratgan nazariyasida ta’lim jarayonida tarbiyachilar ta’sirida bolalar va yoshlar asta-sekin mantiqiy va ilmiy fikrlashga qodir bo’ladilar. Albatta J. Piaje uzoq muddatli rivojlanish o’zgarishi uning nazariyasini amaliyotga tadbiq etilishini belgiladi, sababi u bolalarni yaqindan kuzatib so’ng, tug’ma xususiyatlar ham aniq bosqichlar orqali rivojlanishini, ya’ni o’smirlik davrining oxirigacha ekanligini bildirgan. Psixolog olim J. Piaje, aqliy rivojlanish ketma-ketlikda to’rtta asosiy bosqichda asta-sekinlik bilan o’sishini aytib o’tgan. Demak: J. Piaje, bilim doirasining shakllanishi ham to’rt asosiy bosqichlarini o’z ichiga oladi – degan taklif ishlab chiqdi, ular (3) preoperasional fikrlash, (2) aniq, (1) sensomotor razvedka, tezkor fikrlash ya’ni (4) rasmiy operasion fikrlash jarayonlariga tuxtalgan. Bu bosqichlar “Zina” modelini rivojlantirish keyinchalik ular bir-birini to’ldirib boradi. (“Ta'lim Psixologiya” kitobi. Copyright 2010 Kelvin Seifert © 46-47 betlar)
Psixolog olimlar yoshga bog’liq ravishda axloqiy rivojlanish bo’yicha ham ilmiy izlanishlarni olib borgan. Ulardan Erikson, Vыgotskiy, Maslou va Koxlberglar. Ular ilk gudaklik davridan o’smirlik davri, talabalik davridagi o’ziga xos psixologik qiyinchiliklarga ham tuxtalgan. Talabalar bilan ishlashda yoki ta’lim berishda ularga xos psixologik yondashuvlarni berishi, agar talaba test yechishi kerak bo’lsa, testning bir necha variantlarini taklif etib, uni fikrlashga undash ahamiyatli –degan fikrlarni bildirganlar. (Kelvin Seifert. Educational Psychology. Copyright 2010 © 254 r)
Hozirgi kunda mamlakatimizda ham yosh davrlar psixologiyasi va pedagogik psixologiya fanining muhim muammolariga doir qator ilmiy-amaliy tadqiqotlar psixolog olimlar tomonidan olib borylmoqda.
Respublikamizdagi yetakchi oliygohlarning kafedra va laboratoriyalarida yosh davrlari va ta’lim tarbiyaning psixologik xususiyatlari bilan bog’liq jarayonlarni tadqiq etish yuqori malakali mutaxassislar tomonidan maxsus texnikalar bilan jihozlangan sharoitlarda ilmiy-tadqiqot ishlari samarali yo’lga qo’yilgan.
Mazkur muammolarning yechimi hozirgi zamon fanining metodologik tamoyillari asosida, yaqin va uzoq xorijiy mamlakatlarida bu borada olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlarning yutuq.g’ari va goyalari haqidagi ma’lumotlarga ega bo’lgan holda o’zining munosib o’rniny egallab bormoqda. Bu borada T.Qori-Niyoziy, S.Rajabov, P.I.Ivanov, M.Vohidov, M.G.Davletshin, E.Goziyev, R.Gaynutdinov, B.Qodirov, R.I.Sunnatova, A.Jabborov va boshqalarning ilmiy tadqiqotlarini e’tirof etish mumkin. Jumladan, o’quvchilarning texnik qobiliyatlari, o’quv motivlari, zamonavyy maktab o’quvchisining psixologik qiyofasi M.G.Davletshin va uning izdoshlari A.Jabborov, F.Y.Haydarov, M.M.Mavlonovlar tomonidan, tafakkur va ta’limni boshqarish muammosi E.G.Goziyevning tashabbusida, iste’dodli o’quvchilar va kasb tanlash muammosi B.R.Qodirov rahbarligida, bolalarning aqliy faoliyat muammosi R.I.Sunnatovalar tomonidan samarali olib borilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
