Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

бо-
лаларда она тилини талаффуз қилиш системаси шаклланиш
жараёнларининг фонемаларини идрок этиш ва талаффуздаги
нуқсонлар оқибатида турлича нутц заифлаш увлари билан боғ-
лиқ равишда бузилиш идир.
2. Нутқнинг тўлиқ ривожланмай қолиши — 
турли хил м у-
раккаб нутқий камчиликдир, бунда нутқ системасининг товуш
чицариш ва маъноли томонларига тааллуқли барча компонент-
ларининг шаклланиш жараёни бузилган бўлади.
Умумий аломатлари сифатида қуйидагилар қайд қилинади: 
нутқ ривожланишининг кеч бошланиши, луғат бойлигининг 
камлиги, аграмматизм, талаффуздаги нуқсонлар, фонемалар ту- 
зилишидаги нуқсонлар.
Нутқнинг бундай ривожланмай қолиши турлича дараж алар- 
да акс этиши мумкин: нутқнинг йўқолиши ёки унинг ноаниқ 
боғланишсиз ҳолатидан мука^ммал ҳолатигача, лекин бунда фо- 
нетик ва лексик-грамматик ривожланмай қолиш элементлари 
бўлади. Болада нутқ воситаларининг шаклланганлик дараж а- 
сига қараб тўлиқ ривожланмай қолиш уч дараж ага бўли- 
нади.

---

И к к и н ч и г у р у ҳ — муомала воситаларини қўлланишда- 
ги бузилиш (унга дудуқланиш ҳам киради), бу муомала воси-
таларининг тўғри шаклланган ҳолатидаги нутқнинг коммуника- 
тив функцияларини бузилиши деб қаралади. 
Бир неча хил 
(комбинацияланган) нуқсон ҳам бўлиши мумкин, бунда дудуқ- 
ланиш нутқнинг умумий ривожланмай қолиши билан қўшилиб 
кетади.
Юқоридаги таснифда ёзиш ва ўқишнинг бузилиши 
а л о ҳ в д а
нутқ бузилиши сифатида ажратилмайди. Булар нутқнинг фо- 
нетик-фонематик ва тўлиқ ривожланмай қолиш таркибида, 
уларнинг асосий белгиларидан бирини ташкил этувчи фонема- 
тик ва морфологик умумлашувининг шаклланмагани билан 
боғлиқ равишдаги системали ва кечиктирилган оқибати сифа- 
тида кўриб чиқилади. Таснифлашда системали ёндашув прин- 
ципига изчил таяниш акс этади, унинг асосида иккита ўзаро 
боғланиш ҳисобга олинади: нутқий фаолият системасидаги бу- 
зилишларнинг ўзаро боғланиши ва боланинг бир кўринишдаги 
руҳий жараёни ҳамда бошқа руҳий томонларидаги бузилиш- 
ларнинг ўзаро алоқадорлиги, уларнинг ривожланиши нутқ билан 
узвий боғлангандир.
Юқорида баён қилинган тасниф логопедия назариясининг 
ҳозирги аҳволини ўзида акс эттиради. Улар ўртасида қарама- 
қаршиликлар йўқ — улар бир-бирини тўлдиради. Мазкур дарс- 
ликда ҳар иккала вариант ҳам унинг тузилиш асоси сифатида 
қўлланилади.
Логопедиянинг вазифаси — нутқ бузилишларини тартибга 
солишни такомиллаштиришдир.
Келтирилган таснифлар, кўпроқ, болаларда нутқнинг бир- 
ламчи ривожланмай қолишига, яъни эшитиш қобилияти ва ақ- 
лий жиҳа.ти нормал ҳолдаги нутқ бузилишларига нисбатан иш- 
лаб чиқилган. Дарвоқе бу тоифадаги болалар ўз таркибига 
кўра бир хил эмас: зеро бундай дараж ага руҳий ривожланиши 
тўхтаб қолган, кўрйш қобилияти ва таянч-ҳаракат аппарати 
бузилган болалар ҳам тааллуқли. Логопедияда ишлаб чиқил- 
ган таснифни юқорида кўрсатиб ўтилган тоифадаги нутқи бу- 
зилган болаларга нисбатан қўллаш мумкинми ёки янги изла- 
нишлар зарурми деган масалани ҳал этиш муҳимдир.
Шунингдек ақлий қолоқ ва заиф эшитадиган болаларнинг 
нутқ бузилишларини тартибга солиш ҳақидаги масала ҳам 
жуда муҳим ва мураккаб масаладир.