Pedagogika, innovatsiya, integratsiya

ishtirok  etish.  P ed a g o g ik   ustaxonalar.
D araja
P six o lo g iq   tayyorgarlik  m e to d o lo g ik   tu s  olad i,  reflek siv-an alitik  
m ahorat, yuq ori  m a s’uliyat,  ijodiy  fa o liy a t rivojlanadi.
119

---

Ilgari  aytilganidek,  muhokama  qilinayotgan  texnologiyalami  tatbiq  etish 
innovatsion sharoit maktab muammolarini dolzarblashtirishdan boshlanadi. Buning 
asosi  innovatsion  pedagogika  bo‘lib,  u  talabalami  innovatsiya  asosiy  bo‘limlari 
bilan tanishtiradi. Bular: neologiya, aksiologiya, varaksiologiya. Bu kursning asosiy 
vazifasi  faqatgina  o‘qituvchi  innovatsion  faoliyatining  sabab,  omil,  to‘siqlarini 
ochib berishgina emas, balki yangilikni qabul qilish uchun psixologik tayyorgarlikni 
yuzaga keltirish, pedagogik innovatsiyalami qabul qilishni ham rivojlantirdi. Ijodiy 
faoliyat psixologik qonuniyatlami yechish,  izlash, tanlash mexanizmini  o'rganish, 
treningli  ta’lim  sharoitida  amalga  oshiriladi.  Dastuming  asosi  shaxsning  o‘zini 
ijodiy rivqjlantirish tamoyilidan iborat. Qachonki subyekt o‘z faoliyatida faqatgina 
namoyon  bo'lib va ko‘rsatibgina qolmay,  balki  ijodkorlik qilsa va aniqlasa,  uning 
faoliyati  vo‘nalishiga  qarab  uning  o'zini  aniqlash  va  shakllantirish  mumkin 
(S .L.Rubinshteyn).
Innovatsion  pedagogika  asoslari  bo'yicha  dasturning  asosiy  bo‘limlari 
innovatsiya,  yangilik,  ta ’limning  innovatsion  jarayonlari,  o ‘qituvchi 
innovatsion faoliyati tuzilishi, yangilik kiritish texnologiyasi tushunchalarini 
ochib berishga mo'ljallangan.
Ushbu  kursda  o'ziga  xoslik  sifati  bilan  ajralib  turuvchi  pedagogik 
g'oyani ta ’riflashga mualliflar turli ta ’lim  modellari  orqali yondashgan.
Eng  avvalo  ommaviy  pedagogik  harakatlar,  gumanistik  pedagogik 
rivojlanishgaturtki bergan konsepsiya va ta’lim metodlari o'rganib chiqiladi, 
talabalar  turli  o'quv  yurtlarini  o'rganadilar,  ularning  maqsadi,  tashkiliy 
tizimi  o'ziga  xosligi,  ta ’lim  va  tarbiya  mazmuni,  amaliy  tajribalarini 
o'rganish  bilan  shug'ullanadilar.
Asosiy e ’tibor mualliflik dasturi, ta ’lim va tarbiya konsepsiyalari yaratish 
darajasida  pedagogik  tajribalar  ishlab  chiqish  va  o'tkazish  texnikasiga 
qaratiladi.  Talaba  amaliy  faoliyati  konsepsiyalarini  o'rga-nish,  qoida, 
m e’yoriy-huquqiy  hujjatlar,  haqiqiy  muqobil  o'quv yurtlari  bilan  tanishish 
kabi ishlar olib boriladi.Bakalavriat,aynim agistraturada bo'lajak pedagoglar 
shu  kabi  konsepsiya  ishlab  chiqish  bo'yicha  ijodiy jam oaga jalb  etiladilar. 
Kurs  dasturi  120  soatga  m o'ljallangan  bo'lib,  10  ta  nazariy  bo'lim lardan 
iborat  va  m a’ruza,  seminar,  laboratoriya  m ashg'ulotlari,  mustaqil  tadqiqot 
ishlarini tashkil etishni ko'zda tutadi. M a’ruza m ashg'ulotlarida innovatsion 
pedagogika asosiy muammolarini yagona tushunishini ta ’minlovchi, keyingi 
mustaqil ishlari uchun metodologik va ilmiy asoslar yaratuvchi eng umumiy 
nazariy savollar o'rganiladi.
Kursni  yana-da  mukammal  o'rganishni  belgilaydigan  muhim  nazariy 
bo'lim   innovatika asosiy qoidalariga bag'ishlangan.
Ta’limda  yangiliklar  kiritish  mohiyati  nimadan  iborat?  Ularni  qanday 
tahlil  qilish kerak?
120

---

Shu  tariqa  kurs  boshlanishidan  asosiy  konseptual  g ‘oyalar,  innovatika 
qoidalari  ko‘rib  chiqiladi,  innovatsion  jarayonning 
ba’zi  metodlari  va 
bu  jarayonga  ta’siri  bayon  etiladi.  Bu  keyingi  mustaqil  ishlari  uchun 
vazifa  qo‘yish  imkonini  beradi,  seminar  mashg‘ulotlari  innovatsion 
pedagogika  asosiy  g ‘oyalarini  tushunishga,  bolalarni  tarbiyalash  va 
o ‘qitish modellarining muqobil turlarini o ‘rganish  asosida analitik mahorati 
konseptual yondashishni yuzaga keltirish, nazariy bahslardan iborat bo‘ladi. 
Seminar  m ashg‘ulotlarida  turli  konsepsiyalarni  tahlil  asosida  muqobil 
ta ’lim  ba’zi modellariga daliliy baho beradilar.  Laboratoriya m ashg‘ulotlari 
talabalarning  innovatsion  turdagi  maktablarda  ishlashga  tayyorgarligini 
yuzaga  keltirish,  yangilikni  ishlab  chiqish  va  o ‘zlashtirish  texnologiyasi 
bilan  tanishish,  pedagogik  tajribani  tashkil  etish  metodikasi,  mualliflik 
dasturini  tuzishga  yordam  beradi.  Laboratoriya  m ashg‘ulotlarida  ijodiy 
faoliyat to‘siqlarini olib tashlash bo‘yicha psixologik trening o ‘tkaziladi.
Maktabda  amaliyot  o ‘tkazish  talabalarini  pedagogik  jarayonga  faol 
ishtirok ettirish, ularni individual talablariga tayanib innovatsion pedagogika 
tamoyillarini  tashkil  etish,  ularga  ta ’lim  shakli  va  mazmunini  tanlash 
erkinligini  berish,  o ‘z  nuqtayi  nazarlari  va  suhbatini  dolzarblashtirish 
asosida  o ‘quv  muammolarini  yechish,  turli  pedagogik  vaziyatlarni 
tahlil  qilish  hamda  kommunikativ  guruhlar  tashkil  etishni  ko‘zda  tutadi. 
Talabalarning  bakalavriat  va  magistratura  bosqichlarida  mustaqil  ishlari 
o'ziga  xos  xususiyatlarga  ega:  ikkinchi  bosqichda  u  ko‘p jihatdan  mavjud 
ta’lim  loyihalarini  mustaqil  tushunish  bilan  bog‘liq;  uchinchi  bosqichda 
u  o 'z  shaxsiy  ijodiy  mahsulotini  yaratish,  individual  yoki  ijodiy jamoada 
muqobil maktab  konsepsiyasi  ishlab  chiqish bilan bog‘liq.
Innovatsion  pedagogika  asoslari  kursini  amalga  oshirish  pedagogik 
o ‘quv yurtlarida mavjud shartlarga ko‘ra  ikki variantni ko‘zda tutadi:
1)  hamma  talabalar  uchun  asosiy  qismlar  bo‘yicha  kursni  tizimli 
o ‘tish  va  tadqiqot  ishlari  mavzusini  mustaqil  tanlash,  ularga  yakka  holda 
maslahatlar berish;
2)  innovatsion  pedagogikaning  eng  muhim  muammolari  bo‘yicha 
yo‘naltiruvchi m a’ruza va seminar o ‘tkazish.
Ta’lim va tarbiyaning alohida muqobil modellari va ularga mos maktab 
turlarini  o ‘rganish  talabalarning  qiziqishi  va  layoqatidan  kelib  chiqib, 
ularning  tanlovi  asosida  amalga  oshiriladi.  Dasturning  birinchi  varianti 
bakalavriat uchun ko‘proq to ‘g ‘ri keladi,  ikkinchisi esa magistratura uchun. 
Umuman  olganda,  variantni  tanlash talaba  va  o‘qituvchi xohishiga  bogTiq 
bo‘ladi.  Asosiy  maqsad  yangiliklarga  ijobiy  munosabat  va  o ‘z  mualliflik 
dasturini ishlab chiqish va tatbiq etish istagini rivojlantirishdan iborat. Chunki 
innovatsion  texnologiyalarni  egallash  faqatgina  talabalar  o ‘z  faoliyati,  o ‘z
121

---

kamchiliklari  va  qarama-qarshiliklarni  ko‘rib  va  o ‘rganganlarida  ahamiyat 
kasb  etadi.  Shuning  uchun  innovatsion  pedagogika  asoslari  kursini 
o ‘rganishda  kurs  ishlari  yozish  bilan  bir vaqtda  olib  borish  to ‘g ‘ri  bo‘ladi. 
Bunday ta’lim berish yangilik kiritishning maqsadini aniq belgilash, haqiqiy 
va  mumkin  bo‘lgan  yangilik  manbalarini  aniqlash,  muammoni  ifoda  etish 
imkoniyatlarini  beradi.  Innovatsion  pedagogika  asoslari  kursini  o ‘qitish 
va  tatbiq  etish  birga  olib  borilganda  m a’noga  ega  bo‘ladi.  Agarda  o‘qitish 
jarayoni talabalarning shaxsiy amaliy muammolarini tahlil qilish va yechish 
asosida  tashkil  etilmasa,  unda  faqatgina  innovatsion  faoliyat  uchun  shart- 
sharoit yaratishgina mumkin.
Kursni  o ‘rganishning  muhim  omili  bo‘lajak  pedagoglaming  yangilik- 
larning  ijtimoiy-madaniy  muammolarini  tushunib  yetishlari,  bu  esa 
yangilikni ishlab chiqish va tatbiq etish y o ‘llaridagi to ‘siqlarni yenga olishga, 
maktab  rahbariyati  va  kasbdoshlari  o ‘zaro  munosabatlari  dina-mikasining 
hamda  boshqa  o ‘zgarishlarning  uzluksiz  reaksiyasini  ko ‘ra  bilishga  imkon 
beradi.  K o‘rsatilgan  o ‘qituvchi-innovator  sifatlari  shakllanishi  quyidagi 
asosiy savollarni tushunib yetishni  ko‘zda tutadi:
Innovatsion faoliyat samaradorligini amalga oshirish om illarinim alardan 
iborat?
Innovatsion dasturni  qanday  ishlab chiqish mumkin?
Yangi  g ‘oyalarni tatbiq  qilish  metodlarini qanday qoMlash kerak?
Yangilikni  kasbdoshlar,  ota-onalar,  o ‘quvchilar,  maktab  rahbariyati 
qanday qabul qiladi?
Innovatsion  salohiyatni  yangilik  kiritish  samaradorligi  omili  sifatida 
qarasak,  bu  jarayon  ishtirokchilari  turli  roliarini  muvofiqlashtirish,  ishtirok- 
chilar  harakatlariga  maqsadga  muvofiq  ta’sir  etish  imkoniyatlari  nazariy 
jihatdan  yuzaga  kelishi  mexanizmini  to‘g ‘ri  tushunishga  bog‘liq  bo‘ladi: 
tashabbus,  ko‘maklashish,  qarshilik  yoki  befarqlik,  m a’lumki,  bu  savollar 
pedagogik  fanlarda  maxsus  o ‘rganilmaydi,  bu  talablarda  innovatsion jarayon 
qarama-qarshiliklarsiz  va  kurashsiz,  vakuumda  sodir  bo'ladigan  jarayon 
sifatida  taassurot  yuzaga  keltiradi.  Bu  yangiliklarni  shakllantirish  bosqichini 
biz  refleksiv-innovatsion  amaliyotda  amalga  oshirdik.  Refleksiv  -   bu  qayta 
anglashdir.  Refleksiv  muhit  yaratish  o ‘qituvchiga  nisbatan  alohida, 
juda  yaxshi  sharoitlarni  yaratishga  imkon  beradi.  Unda  faqatgina  uning 
shaxsiy  va  intellektual  tajribasi  yetarli  emas,  balki  maqsadga  erishish 
y o ‘lida  o ‘ziga  xos  to ‘siq  (faqatgina  vosita  emas)  bo‘ladi.  Shu  bilan  birga 
muammoli  intellektual  qarama-qarshilik sifatida ochiladi.  M a’lum  bilim va 
mahoratlar to ‘qnashuvi ko‘rinishida dolzarblashadi. Bu  innovatsion vaziyat 
sharoitlari  xususiyatlari  bilan  pedagog  o‘ziga  tushunarli  harakat  usullarini 
amalga  oshiradi.  Shu  bilan  birga  uni  yechishda  nizolar yuzaga  keltiruvchi
122

---

xususiyatiari  aniqlanadi.  Ya’ni,  o ‘qituvchining  shaxs  sifatida  yuzaga 
kelgan  harakat  usullari  bilan  unga  aniq  bir  vaziyatda  ko‘rsatilgan  haqiqiy 
talablar  o'rtasidagi  shaxsiy  xususiyatdagi  qarama-qarshiliklar.  Shunday 
qilib,  muammoning  mohiyati  hal  etish jarayonida men  ifodasi  bilan  (ya’ni, 
intellektual va shaxsiy iboradagi) yangilik kiritish jarayonining talab hamda 
harakatlari o ‘ziga xosligi o ‘rtasida yuzaga keladigan qarama-qarshiliklardan 
iborat bo‘ladi.  Bu qarama-qarshilik mustaqil natijada yangilik ochishga olib 
keladi  va  bir  vaqtning  o ‘zida  fikrlashni  qayta  tashkil  etish,  shaxsning  faol 
qayta  shakllantirishdan  iborat  shaxsiy  va  intellektual  rivojlanish  sifatida 
sodir  boMadi.  Ijodiy  faoliyatda  yangilikning  yaratilishi  shaxsda  maxsus 
yangiliklar  paydo  bo‘lishiga  sabab  bo‘ladi,  u  o'qituvchi  o ‘zi  haqidagi 
tasavvuri  o ‘zgarishidan  iborat bo‘ladi.
Refleksiv  innovatsion  amaliyot 
0‘qituvchi  ijodiy  imkoniyatlarini 
rivojlantirishga qaratilib, bunda pedagogik fanda faqatgina yangilik yaratish 
qobiliyatigina  emas,  balki  o ‘z-o‘ziga,  o ‘z mehnatiga,  bolalarga,  har qanday 
muammoli  vaziyatni  hal  etishga  va  umuman  hayotga  o ‘ziga  xos  ijodiy 
munosabatda bo'lishtushuniladi. Bular 
0‘qituvchi uchun muhim ahamiyatga 
ega,  chunki  zamonaviy  vaziyatlar  murakkabligi  dinatizmi  undan  odatiy 
mutaxassislik ko‘nikmalardan xoli boMish,  erkinlikni talab qiladi.  Shu bilan 
birga o ‘qituvchi innovatsion faoliyatini ko‘rsatuvchi xususiyatiari bu yuzaga 
kelgan  vaziyatda  maksimal  ravishda  erkin  boMish  va  maktabda yangilikni 
joriy  qilishni  o ‘zi  belgilay  olish  qobiliyati  hisoblanadi.  Bu  bosqichda 
innovatsion  harakatlar rivojlanish jarayonini  biz shunday tasavvur qilamiz: 
yangiliklarni yaratish va joriy