Pedagogika, innovatsiya, integratsiya

«Innovatsiya»  -   bu  ta’lim.  U  ma’lum  bosqichlar  bo‘yicha 
rivojlanadigan jarayon.
Ta’ lim sohasida innovatsion pedagogika shakllanib, rivojlanib bormoqda. 
M azkur yangi fan haqida olimlar tomonidan jiddiy fikrlar bildirilmoqda.  Bu 
fanning  asosiy  vazifasi  hukmron  boMib  turgan  butun  o ‘quv-tarbiya  tizimi 
nazariyasini  innovatsiya asosida qayta tashkil etib o ‘zlashtirishdir.
Innovatorlar  fikriga  asosan  odatiy  mumtoz  pedagogik  nazariyalar 
eskirib  qolgan, yangi  sharoitda hozirgi  avlodni  bu eskirib qolgan y o ‘l  bilan 
tarbiyalash mumkin emas.
Pedagogika  bilimlar  tizimidir.  Obyektivlik,  maqsadga  muvofiqlik, 
mustahkamlik,  bir-biriga  zid  bo‘lmaslik  uning  asosini  tashkil  etadi.
8
  -  
116
113

---

Pedagogik tizimini loyihalashtirishda har qanday ilmiy nazariya kabi tizimni 
tashkil etuvchi tam oyillar  birlashtiradi.
Obyektiv nazariyaning asosiy tamoyillari faqatgina ilmiy prinsip bo ‘lishi 
shart, ammo g ‘oyaviy bo‘lmasligi  lozim.
Insonning  aqliy  rivojlanishi  va  tarbiyasi  haqidagi  bilim  darajasining 
talabga  muvofiqligi  -   obyektivlikning  yagona  talabidir.  M .I.Potashnik 
innovatsiya jarayonining quyidagi tuzilmasini ko ‘rsatadi:
Faoliyat  tuzilmasi  -   motiv-maqsad-vazifa-mazmun-shakl-metodlar  -  
metodik komponentlar yig ‘indisi.
Subyektiv  tuzilma  -   innovatsion  faoliyat  subyektlarining  xalqaro, 
mintaqaviy, tuman,  shahar va boshqalar.
M azmun tuzilmasi -  o ‘quv-tarbiyaviy  ishlar,  boshqaruvda yangilikning 
paydo boMishi,  ishlab chiqilishi  va o ‘zlashtirilishi.
Tashkiliy  tuzilma  -   tashxislash,  oldindan  ko‘ra  bilish,  so f  tashkiliy, 
amaliy,  umumlashtiruvchi, tadbiq  etuvchi.
Innovatsiya  jarayoni o ‘z ichiga tarkibiy  tuzilmalarni va qonuniyatlarni 
qamrab olgan.
Pedagogikaga  oid  adabiyotlarda  innovatsiya jarayonining  kechishini  4 
ta asosiy qonuniyati farqlanadi:
1.  Pedagogik  innovatsiya  muhitining  ayovsiz  bir  sharoitda  emasligi 
qonuni.
2.  Nihoyat amalga oshirish qonuni.
3.  Komillashtirish qonuni.
4.  Pedagogik  innovatsiyaning davriy takrorlanish va qaytish qonuni.
Nihoyat amalga oshirish qonuni yangilikning hayotiyligi bo‘lib,  erta yo
kech,  stixiyali yoki  ongli ravishda amalga oshadi.
Komillashtirish  qonunida  pedagogik  innovatsiya fikrlashni  bir qolipga 
tushirish va amaliy harakat tendensiyasiga ega bo'ladi.
Pedagogik  innovatsiyaning  davriyligi  va  qaytish  qonuni  bo'yicha 
yangilik yangi sharoitlarda qayta tiklanadi.
Slastenin,  Levina  va  boshqalar  oliy  maktab  innovatsion  jarayonlari 
negizida quyidagi yondashuvlar yotadi:
1. Madaniyatshunoslik jihatidan (insonga bilishning ustuvor rivojlanishi) 
yondashuv.
2.  Shaxsiy  faoliyat  jihatidan  (ta’limdagi  yangi  texnologiyalar) 
yondashuv.
3.  K o‘p  suhbatli  (dialogik)  yondashuv,  kasbiy  tayyorgarlikni  inson- 
parvarlashtirish.
4.  Individual-ijodiy  (o‘qituvchi  va  talabalarning  o ‘zaro  munosabatlari) 
yondashuvi.
114

---

Innovatsion  faoliyatning  subyekti -   o ‘qituvchining  shaxsiy  imkoniyati 
hisoblanadi.  Bunda  pedagog  shaxsining  ijtimoiy,  madaniy,  intellektual  va 
axloqiy imkoniyatlari yuksak ahamiyatga molik bo‘ladi.
Innovatsion  pedagogik  jarayonning  muhim  unsurlari  shaxsning  o ‘z- 
o ‘zini  boshqarishi  va  o ‘zini-o‘zi  safarbar  qilishi  hisoblanadi.  Uning  eng 
muhim  y o ‘nalishlaridan  biri  talabalarning  bilish  faoliyatini  rivojlantirish 
bo‘lib, u  talabalarning o‘quv ishlarini faollashtirish va kasbiy ixtisoslashu- 
vining faollashuviga olib keladi.
Innovatsion faoliyatga aksiologik yondashuv inson tomonidan yaratilgan 
pedagogik qadriyatlarni  anglatadi.
Aksiologik yondashuv  insonga  oliy  qadriyat va  ijtimoiy taraqqiyotning 
birdan-bir maqsadi  sifatida qaraydi.
M a’lum 
bo‘lishicha, 
amaliyotda 
y o ‘l 
ko‘rsatuvchi 
pedagogik 
nazariyamizning asosiy kamchiliklaridan biri bilim va ta ’limning ustunligini 
qattiq bo'rttirib (kuchaytirib) yuborishdadir.
Insonning  ma’naviy tarbiyasidayodlab olish hajmi ko‘payib borishi maktab 
hayotida odatiy hoi bo‘lib qoldi. Hozirgi tarbiya nazariyasi va u boshqarayotgan 
amaliyotning hamma belgilari bo‘yicha inqiroz holatda ekani ko‘rinib turibdi.
Bu  holatdan  chiqish  uchun  bo‘lgan  har  qanday  harakat  innovatsion 
deb  hisoblanyapti  va  bu  holda  ular  o ‘z  nomlariga  mosdir.  Innovatsion 
pedagogikani  ko‘pincha  an’anaviy,  muqobil  pedagogika  deb  ataydilar. 
Bu  fikrga  qo ‘shilmaslik  mumkin  emas,  hech  bo‘lmaganda  eng  oddiy 
tushunchalar  bo‘yicha:  sinf  ham,  o ‘qituvchi  ham  va  dars  mazmuni  va 
darsliklar  y o ‘qolib  ketmaydi-ku.  Agarda,  pedagogik  tizim  saqlanib  qolsa, 
unda faqat uni  mukammallashtirish  haqida gapirish mumkin.