Pedagogika, innovatsiya, integratsiya

UMUMTA’LIM  MAKTABLARIDA 
INTEGRATSIYANING  MAVJUDLIGI
U m um ta’lim  m aktablarida  barcha  fanlarning  o 'q itilish i  bugungi  kun 
o ‘sm irlarining  ijobiy  m unosabatlarini  shakllantirishga yordam   beradi.
0 ‘sm iryosh dagi o 'quvchilarning shaxsi va ularning kam oloti m uam m osi 
taraqqiy  etayotgan  va  o ‘z  taraqqiyotida  yuksak  ch o ‘qqiga  intilayotgan 
jam iy at uchun  dolzarb  masaladir.  H ar bir o ‘quv  fanining o ‘rganilishi, ta ’lim 
sam arasi yuksak b o ‘lishi,  bolalar erkin fikrlashni  o ‘rganishi naqadar dolzarb 
ekanligi  hech  kim da  shubha  u y g ‘otm aydi.  Erkin  fikrlay  oladigan  kishigina 
jam iy atd a  o ‘z  m avqeyini  to 'la   idrok  qila oladi.
B ilim donlikning  m uhim   qism i  b o 'lg a n   insoniy  dem okratik  m unosa- 
batlar  tizim idagi  teranlik  shaxs  taqdiri  va  salohiyatini  belgilovchi  m uhim  
om ildir.  Pedagogika  va  ijtim oiy  psixologiya  har  bir  o ‘sm ir  shaxsning 
hayotning  barcha  jabhalarida  o 'z in i  erkin  sezish  va  fikrlarini  to ^ a -to 'k is  
bayon  etishiga o ‘rgatuvchi  usul  sifatida xizm at qiladi.
B ugungi  kunda  o ‘sm irIam ing  shaxslararo  va  ular  o ‘rtasidagi  o ‘zaro 
m unosabatlari m a ’lum bird arajad a ularning shaxsidagi psixologik holatlarni 
o ‘zgartirish va  ijobiy  m unosabatlarni  shakllantirishda yordam   beradi.
M aktab  ta ’lim ining  sa n ’at  y o ‘nalishi  m azm uni  bolalarning  ta ’lim- 
tarbiya  olishida  odam iylik  sifatlari  qunt  bilan  singdirib  borilsa,  ular  yetuk 
va  barkam ol,  so g ‘lom,  m ustaqil  fikrlovchi  shaxs  b o ‘lib yetishadi.
H ar  bir  yosh  davrning  psixologik  xususiyatlarini  hisobga  olgan 
holda  tarbiyaviy  ta ’sir  o ‘tkazish  bolada  o ‘z  vaqtida  o ‘zini  anglashni 
vujudga  keitiradi.  Bolada  o ‘zini  anglash  tu y g ‘usi  qancha  erta  u y g ‘onsa,
236

---

shaxsiy  nuqtayi  nazar,  o ‘z  huquqini  his  etish,  o ‘zining  aqliy  v a jism oniy 
im koniyatlarini  baholash  shunchalik tez paydo b o ‘ladi.
H ozirgivaqtdaham m afanlar,shu jum ladan,politexn ik siklh artom on lam a 
talqin  qilinar ekan,  shu fanlarni  chuqur o ‘rganish va uning  ijtim oiy hayotini 
yaxshilash  dolzarb va  kechiktirib  bo'lm aydigan  m asalalardan  biridir.
0 ‘zbekistondagi  shu  sohadagi  qarashlar,  psixologik  olim larning  olib 
borayotgan  va  rejalashtirilgan  ilm iy-am aliy y o ‘nalishdagi  barcha tadqiqot- 
larning  qim matli  aham iyati ju d a  kattadir.  Shu bilan  birga barcha yosh avlod 
ta ’lim -tarbiyasining  buguni va ertangi  kun talablari  uchun zarurdir.
Sharq  m utafakkirlarining  ilg ‘or  g ’oyalari  -   yosh  avlodni  aqliy  va 
jism oniy  jihatdan  yetuk,  m a’rifatli,  bilim  va  hunarlarni  egallagan,  odob- 
axloq  qoidalarini  o ‘zida  m ujassam lagan,  g o ‘zal  didli  ham da  zavqli  qilib 
yetishtirishdir.  Bu  avloddan  avlodga  o g ‘zaki  ijod  va  yozm a  adabiyotlar 
vositasida om m alashadi.
Yosh  avlodni  hayotga  tayyorlashda  k o 'p   asrlar  davom ida  q o ‘llanilgan 
usul-vositalar,  tadbir  va  shakllar,  o ‘ziga  xos  urf-odat  va  an ’analar,  tarbiya 
h aq id ag ig ‘oy alarv ah ay o tiy  tajribaxalq  pedagogikasidam ujassam langandir.
M a’lumki,  har  bir  xalq  boshqa  xalqlar  bilan  b og ‘liq  holda  yaratilgan. 
Shu  sababli  ham  ularning  ijtim oiy-siyosiy  va  m adaniy  hayoti,  urf-odatlari, 
an’analarida  o'xshashlik  mavjud.  Bu  o ‘xshashlik  ularning  m ehnat  va 
nafosat,  aqliy  va  axloqiy  tarbiya  usullarida  yorqin  ko'rinad i.  U lar  turli 
xil  kasb  egalari  boMa  olishadi.  B ular  quyidagi  kasblardir:  m exanizator, 
ta ’m irlovchi-payvandchi,  chorvador,  dehqon.  0 ‘quvchilarni  hozirgi  zamon 
kasb-hunariga  o'rgatish  m ehnatkash  inson  psixologiyasini  rivojlantiradi. 
U m um ta’lim  m aktabining  vazifasi  m ana  shulardan  iborat.  Ijtimoiy 
hayotim izdagi  inqilobiy  o ‘zgarishlar,  m ustaqillik,  huquqiy  davlat  tizim iga 
intilish  -   insonparvar  psixologiya  qonuniyatlari  va  ilmiy  m ateriallarni 
o'rganish  m onitoringidan  turm ushda  foydalanishga  quyidagicha  baho 
beradi:
•  talabalarni  individuallik  qiyofasida  shakllantirish;
■
  ta ’lim -tarbiyani,  odam iylik sifatlarini  qunt bilan  singdira  borish;
■
  tarbiyaviy jarayonning  natijasi;
■
  keng bilim  saviyasiga  ega  boMish,  turli  bilim lardan  xabardor b o ‘lishi;
■
 yosh  pedagogik-psixologiya,  ijtim oiy psixologiya va pedagogika, yosh 
fiziologiyasi  ham da  m aktab  gigiyenasidan  chuqur bilim larga  ega bo'lishi;
•  o 'z i  dars  beradigan  fan  bo'yicha  m ustahkam   bilim ga  ega  b o ‘lib,  o ‘z 
kasbi,  sohasi  bo ‘yicha  jahon  fanida  erishilgan  yutuq  va  kam chiliklardan 
xabardor b o ‘lishi;
•  ta ’lim  va tarbiya  metodikasini  egallashi;
•  o ‘z  ishiga  ijodiy  yondashishi;
237

---

•  pedagogik  texnika  (m antiq,  nutq,  ta ’lim ining  ifodali  vositalari)  va 
pedagogik taktikaga ega bo ‘lish;
•  o ‘qituvchi  o ‘z bilim i va pedagogik m ahoratini  doim iy ravishda oshirib 
borishi  barobarida  har  bir  o ‘qituvchi  psixologik  jih atd an  ana  shu  talablar 
m onitoringiga eng yuqori  darajada m os keladigan  boMishiga  intilishi  lozim.
Zarnonaviy  o ‘qituvchi  o ‘quvchilar  o ‘rtasida  o ’zaro  m unosabatlarni 
y o ‘lga  q o ‘ya  olish,  bolalar jam o asid a  ijtim oiy-psixologik  m exanizm lardan 
foydalanishni  bilishi  zarur.  Jam iyat  tom onidan  q o'yilg an  talablar  bilan 
bir  qatorda  o ‘qituvchi  o ‘z  faoliyatida  tevarak-atrofidagi  kishilar,  m aktab 
m a ’m uriyati,  ham kasblari,  o ‘quvchilar  va  ularning  ota-onalari  undan 
nim alarni kutishini  ham  esdan chiqarm asligi  lozim.