a n iq la b o lis h .
2. Predm etlararo y o ‘nalishlarni bir-biriga m uvofiqlashtirishda asosiy-
larini aniqlash yordam ida o ‘quv-ta’lim jarayoni m azm unining qulay
variantini tanlash, ratsional m azm un tuzilishini qurish.
3. Q o ‘yilgan m asalalarni o ‘z vaqtida m uvaffaqiyatli bajarish imkonini
beruvchi o ‘quv-tarbiya jarayoni, uslub va shakllarini tanlash.
4. Yaxshi tayyorlangan, b o ‘sh o ‘zlashtirilgan va boshqa ham m a ta ’lim
oluvchilarga differensial va individual yondashishni am alga oshirish.
5. 0 ‘quv-tarbiya faoliyatida boshqarish va o ‘zini boshqarishning
ratsional birga olib borilishi, uning borishini tezkor to ‘g ‘rilash va tuzatish.
6. 0 ‘quv-tarbiya jarayoni natijalari va ularga sarflangan harakatlar
nisbati tahlil qilinadi.
A gar o ‘quv-tarbiya jarayonini qulaylashtirish b o ‘yicha asosiy pedagogik
harakatlarni qisqacha yakun qilib olsak, unda quyidagilarga ega b o ‘lamiz:
■ m asalalarni aniqlash va um um lashtirish;
• generalizatsiya;
233
• predm etlar v a y o 'nalishlararo m uvofiqlik;
• ularni solishtirib, baholash asosida m uqobillarini tanlab olish;
■ gum anizatsiya (insonparvarlashtirish);
• m uhim sharoitlar yaratish;
• boshqarish va o ‘zini o ‘zi boshqarishni birgalikda olib borish;
• jaray onni o 'z vaqtida tuzatib, tartibga solib turish;
• uning natijalarini belgilangan ko 'rsatk ich lar b o 'y ich a baholash;
■
yana-da m urakkab m uam m olarga o ‘tish;
■ innovatsion jarayonning m untazam ligi va asta-sekinligi.
Har qanday vositaning yangiligi shaxsiy kabi vaqt tushunchasida nisbiy
turadi. Biror o'qituvchi uchun yangi bo'lgan narsa ikkinchi o ‘qituvchi uchun
yangi bo lmaydi. Yangilik har doim aniq tarixiy ifodaga ega bo'ladi. Aniq
vaqtda yaratilib, aniq tarixiy bosqichda masalalarni yechib, yangilik qisqa
vaqt ichida ko'pchilik mulki, odatiy ko'pchilik umumiy tajribasi bo'lib qolishi
yoki eskirib, keyingi vaqt yanglish, rivojlanishga to ‘siq bo'lib qolishi mumkin.
Masalan, Y.A.Komenskiyning jam oa bo'lib dars o'tish ta ’lim tizimi.
Xususiy yangilik - nisbatan yangilik turlaridan biri. X ususiy yangilik
m ahsulot elem entlaridan biri kundalik zam onaviylashtirilishi tartibida
yangidan ishni boshlashni anglatadi. Jism q an d a y d irb irjih a td a n yangilanadi.
X ususiy yangiliklar to 'p lan ib borishi uning to 'la o 'z g arish g a olib kelishi
m um kin.
Shartli yangilik ilgari b o 'lg an elem entlarning g 'a y rio d d iy birlashuvi
natijasida hosil bo 'ladi. Bu o 'z -o 'z id a n yangilik em as, lekin bu q o 'llanish ida
m urakkab va ilg 'o r qayta tuzilishga olib keladi.
B undan tashqari, subyektiv yangilik k o 'rsatiladi, bunda ushbu subyekt
uchun obyekt yangi bo'ladi. Har bir davrning ta ’lim -tarbiya sohasida
o 'z in in g yangi ko'satkichlari b o 'lad i. Ushbu davr uchun yangi k o 'rsatk ich
boshqa davr uchun yangi bo'lm asligi mumkin.
Y angilikning m uhim tom oni, u ushbu obyektning ilgarigisidan nim asi
bilan farq qilishini k o 'rsa tib beradi. M asalan, ta k lif etilayotgan o 'q itish
m etodikasi ilgarigi m a ’lum otlariga k o 'ra, quyidagi qism larga ajratiladi:
m a’lum b o 'lg an in i boshqa k o 'rin ish d a k o 'rish (keltirish), y a ’ni am alda
yangilik y o ‘q b o 'lib - rasm an yangilik:
I .Ilgari m a ’lum b o 'lg an yangilik sezilm as o 'z g arish lar bilan qaytarilishi.
2. Ilgari m a ’lum b o 'lg an g a aniqlik kiritish.
3. Ilgari m a ’lum b o'lganni m uhim elem entlar bilan to 'ld irish .
4. Sifatli yangi obyekt yaratish.
Yangilik - bu ayni vosita, innovatsiya esa jarayo n, u m a ’lum bosqichlar
b o 'y ich a rivojlanadi. Innovatikada bu yangiliklar kiritishning hayot sikli
tushunchasida aksini topadi.
234
Birinchi qism - pedagogikada yangilik yaratish qismi b o ‘lib, bu yerda
pedagogikada yangi pedagogik yangiliklarni klassifikatsiyalash, yangilik
yaratish shartlari, yangilik m ezoni, yangilikni o ‘zlashtirish va foydalanishga
tayyorlash o ‘lchovi, odatlar va novatorlik pedagogik bosqichlari yangilik
ijodkorlari kabi kategoriyalari k o ;rib chiqiladi. Shu bilan birga pedagogikada
yangilik kategoriya chegarasi nazariyasini ishlab chiqish katta aham iyatga
ega. Bu tushunchalarni pedagogik neologiya o ‘rganadi.
Ikkinchi qism - yangilikni baholash, o ‘zlashtirish va tushunish bloki:
yangilikni o ‘zlashtirish jarayoni turlari va baholash, pedagogik ham korlik,
pedagogikada kosenvator va novatorlar, innovatsion muhit, pedagogik
birlashm ani yangilikni baholash va qabul qilishga tayyorlash. Bu tushuncha
larni pedagogik aksialogiya o'rganadi.
U chinchi qism - yangilikdan foydalanish va qoMlash bloki. Ushbu
blokda tatbiq etish, yangilikni qoMlash va foydalanish turlari va qonuniyatlari
o'rganiladi. Bu tushunchalar bloki pedagogik praksianalogiya deb nomla-
nuvchi tatbiq etishni o'rgatish bilan bogMiq. Pedagogik innovatsiyalar
qayta takrorlanish sikli, qonuni, m azm uni yangi sharoitda yangilikning
qayta tiklanishidan iborat. Pedagogika va ta ’lim tizimi uchun bu o ‘ziga xos
xususiyat, shu sababli yangilik nazariyasi va am aliyoti ko 'pgina qarama-
qarshiliklar keltirib chiqaradi, chunki pedagoglar birlashm asi ilgari b o ‘lgani
kabi yondashib, bu yangilikni takrorlashi eski emas. Yoki eskisining
yangidan qayta tiklanishi ekani sezilm aydi.
T a’lim sohasida pedagogik adabiyotlarda innovatsion jarayonlarning
ikki turi k o ‘rsatiladi.
1-tur. Innovatsiya k o ‘p jihatdan tabiiy, o 'z - o ‘zidan sodir b o ‘ladi. Yuzaga
keltiruvchi talablarga aniq bogManmay yoki innovatsion jarayonni am alga
oshirish yoM va vositalarini butun sharoitlar tizim ini to ‘la tushunm agan
holda sodir boMadi. Bu turdagi innovatsiya har doim ham ilmiy asoslash
toMaligi bilan b o g ‘liq bo ‘lishi, vaziyat tartiblari ta ’siri bilan im perik asosda
sodir b o ‘ladi. Bu turdagi innovatsion jarayonga o ‘qituvchi innovator,
tarbiyachi ota-onalar faoliyatini kiritish m um kin.
2-tur. Yangiliklar kiritish ikkinchi turi t a ’lim tizim ida ongli ravishda
m aqsadni ko'zlab, fanlararo faoliyatda ilmiy tarqala oladigan m ahsulot
boMgan innovatsiya.
Innovatsion jarayonlar pedagogikada jadallashishi faqatgina ijtimoiy
buyurtm a va nazorat, tekshirishlar ham da novatorlik tajribasida ularni
am alga oshira oladigan vositalar m avjudligi bilan bog‘liq boMmay, peda
gogik uyushm asi ongi doirasidagi muhim o ‘zgarishlarga ham bo g‘liqdir.
Tizim da yangilikni kiritishga pedagoglarning psixologik tayyorligi
ju d a m uhim shartdir. Ayniqsa, shuni hozirgi m aktablarim iz innovatsion
235
jarayon ning boshlang‘ich radikal bosqichi davridan o ‘tayotgan, butun
jam iy at hayotidagi qayta qurish bilan yuzaga kelgan, uni bizning
pedagogikam iz m erosini qaytarish davrida tushunish m uhimdir.
A niq yangiliklarni kiritish va o ‘rganish bilan b o g ‘liq ishlab chiqish
zarurligini tushunib, ilmiy qiziqishlar innovatsion jaray o n lar borishiga t a ’sir
etuvchi om illarni tahlil qilishga qaratildi.
Shu tarzda innovatsiya pedagogik jara y o n kom ponentlari, um um an,
pedagogik uyushm a faoliyati va um um iy tuzilishga ta ’sir etuvchi katta tizim
sam araga egadir.
H ar qanday oddiy yangiliklardan farqli pedagogik innovatsiya bolalar
tarbiyasi shaxsiy va ijodiy jarayonini ta k lif etadi. U lar butun t a ’lim sohasi va
turli vazifalarni bajaruvchi ekspert konsultant, loyihalashtiruvchi yangilik
kiritish m aktabi pedagogi ishlarini bajaruvchi o ‘qituvchini tayyorlashni o ‘z
ichiga qam rab oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |