ishtirok etish. P ed a g o g ik ustaxonalar.
D araja
P six o lo g iq tayyorgarlik m e to d o lo g ik tu s olad i, reflek siv-an alitik
m ahorat, yuq ori m a s’uliyat, ijodiy fa o liy a t rivojlanadi.
119
Ilgari aytilganidek, muhokama qilinayotgan texnologiyalami tatbiq etish
innovatsion sharoit maktab muammolarini dolzarblashtirishdan boshlanadi. Buning
asosi innovatsion pedagogika bo‘lib, u talabalami innovatsiya asosiy bo‘limlari
bilan tanishtiradi. Bular: neologiya, aksiologiya, varaksiologiya. Bu kursning asosiy
vazifasi faqatgina o‘qituvchi innovatsion faoliyatining sabab, omil, to‘siqlarini
ochib berishgina emas, balki yangilikni qabul qilish uchun psixologik tayyorgarlikni
yuzaga keltirish, pedagogik innovatsiyalami qabul qilishni ham rivojlantirdi. Ijodiy
faoliyat psixologik qonuniyatlami yechish, izlash, tanlash mexanizmini o'rganish,
treningli ta’lim sharoitida amalga oshiriladi. Dastuming asosi shaxsning o‘zini
ijodiy rivqjlantirish tamoyilidan iborat. Qachonki subyekt o‘z faoliyatida faqatgina
namoyon bo'lib va ko‘rsatibgina qolmay, balki ijodkorlik qilsa va aniqlasa, uning
faoliyati vo‘nalishiga qarab uning o'zini aniqlash va shakllantirish mumkin
(S .L.Rubinshteyn).
Innovatsion pedagogika asoslari bo'yicha dasturning asosiy bo‘limlari
innovatsiya, yangilik, ta ’limning innovatsion jarayonlari, o ‘qituvchi
innovatsion faoliyati tuzilishi, yangilik kiritish texnologiyasi tushunchalarini
ochib berishga mo'ljallangan.
Ushbu kursda o'ziga xoslik sifati bilan ajralib turuvchi pedagogik
g'oyani ta ’riflashga mualliflar turli ta ’lim modellari orqali yondashgan.
Eng avvalo ommaviy pedagogik harakatlar, gumanistik pedagogik
rivojlanishgaturtki bergan konsepsiya va ta’lim metodlari o'rganib chiqiladi,
talabalar turli o'quv yurtlarini o'rganadilar, ularning maqsadi, tashkiliy
tizimi o'ziga xosligi, ta ’lim va tarbiya mazmuni, amaliy tajribalarini
o'rganish bilan shug'ullanadilar.
Asosiy e ’tibor mualliflik dasturi, ta ’lim va tarbiya konsepsiyalari yaratish
darajasida pedagogik tajribalar ishlab chiqish va o'tkazish texnikasiga
qaratiladi. Talaba amaliy faoliyati konsepsiyalarini o'rga-nish, qoida,
m e’yoriy-huquqiy hujjatlar, haqiqiy muqobil o'quv yurtlari bilan tanishish
kabi ishlar olib boriladi.Bakalavriat,aynim agistraturada bo'lajak pedagoglar
shu kabi konsepsiya ishlab chiqish bo'yicha ijodiy jam oaga jalb etiladilar.
Kurs dasturi 120 soatga m o'ljallangan bo'lib, 10 ta nazariy bo'lim lardan
iborat va m a’ruza, seminar, laboratoriya m ashg'ulotlari, mustaqil tadqiqot
ishlarini tashkil etishni ko'zda tutadi. M a’ruza m ashg'ulotlarida innovatsion
pedagogika asosiy muammolarini yagona tushunishini ta ’minlovchi, keyingi
mustaqil ishlari uchun metodologik va ilmiy asoslar yaratuvchi eng umumiy
nazariy savollar o'rganiladi.
Kursni yana-da mukammal o'rganishni belgilaydigan muhim nazariy
bo'lim innovatika asosiy qoidalariga bag'ishlangan.
Ta’limda yangiliklar kiritish mohiyati nimadan iborat? Ularni qanday
tahlil qilish kerak?
120
Shu tariqa kurs boshlanishidan asosiy konseptual g ‘oyalar, innovatika
qoidalari ko‘rib chiqiladi, innovatsion jarayonning
ba’zi metodlari va
bu jarayonga ta’siri bayon etiladi. Bu keyingi mustaqil ishlari uchun
vazifa qo‘yish imkonini beradi, seminar mashg‘ulotlari innovatsion
pedagogika asosiy g ‘oyalarini tushunishga, bolalarni tarbiyalash va
o ‘qitish modellarining muqobil turlarini o ‘rganish asosida analitik mahorati
konseptual yondashishni yuzaga keltirish, nazariy bahslardan iborat bo‘ladi.
Seminar m ashg‘ulotlarida turli konsepsiyalarni tahlil asosida muqobil
ta ’lim ba’zi modellariga daliliy baho beradilar. Laboratoriya m ashg‘ulotlari
talabalarning innovatsion turdagi maktablarda ishlashga tayyorgarligini
yuzaga keltirish, yangilikni ishlab chiqish va o ‘zlashtirish texnologiyasi
bilan tanishish, pedagogik tajribani tashkil etish metodikasi, mualliflik
dasturini tuzishga yordam beradi. Laboratoriya m ashg‘ulotlarida ijodiy
faoliyat to‘siqlarini olib tashlash bo‘yicha psixologik trening o ‘tkaziladi.
Maktabda amaliyot o ‘tkazish talabalarini pedagogik jarayonga faol
ishtirok ettirish, ularni individual talablariga tayanib innovatsion pedagogika
tamoyillarini tashkil etish, ularga ta ’lim shakli va mazmunini tanlash
erkinligini berish, o ‘z nuqtayi nazarlari va suhbatini dolzarblashtirish
asosida o ‘quv muammolarini yechish, turli pedagogik vaziyatlarni
tahlil qilish hamda kommunikativ guruhlar tashkil etishni ko‘zda tutadi.
Talabalarning bakalavriat va magistratura bosqichlarida mustaqil ishlari
o'ziga xos xususiyatlarga ega: ikkinchi bosqichda u ko‘p jihatdan mavjud
ta’lim loyihalarini mustaqil tushunish bilan bog‘liq; uchinchi bosqichda
u o 'z shaxsiy ijodiy mahsulotini yaratish, individual yoki ijodiy jamoada
muqobil maktab konsepsiyasi ishlab chiqish bilan bog‘liq.
Innovatsion pedagogika asoslari kursini amalga oshirish pedagogik
o ‘quv yurtlarida mavjud shartlarga ko‘ra ikki variantni ko‘zda tutadi:
1) hamma talabalar uchun asosiy qismlar bo‘yicha kursni tizimli
o ‘tish va tadqiqot ishlari mavzusini mustaqil tanlash, ularga yakka holda
maslahatlar berish;
2) innovatsion pedagogikaning eng muhim muammolari bo‘yicha
yo‘naltiruvchi m a’ruza va seminar o ‘tkazish.
Ta’lim va tarbiyaning alohida muqobil modellari va ularga mos maktab
turlarini o ‘rganish talabalarning qiziqishi va layoqatidan kelib chiqib,
ularning tanlovi asosida amalga oshiriladi. Dasturning birinchi varianti
bakalavriat uchun ko‘proq to ‘g ‘ri keladi, ikkinchisi esa magistratura uchun.
Umuman olganda, variantni tanlash talaba va o‘qituvchi xohishiga bogTiq
bo‘ladi. Asosiy maqsad yangiliklarga ijobiy munosabat va o ‘z mualliflik
dasturini ishlab chiqish va tatbiq etish istagini rivojlantirishdan iborat. Chunki
innovatsion texnologiyalarni egallash faqatgina talabalar o ‘z faoliyati, o ‘z
121
kamchiliklari va qarama-qarshiliklarni ko‘rib va o ‘rganganlarida ahamiyat
kasb etadi. Shuning uchun innovatsion pedagogika asoslari kursini
o ‘rganishda kurs ishlari yozish bilan bir vaqtda olib borish to ‘g ‘ri bo‘ladi.
Bunday ta’lim berish yangilik kiritishning maqsadini aniq belgilash, haqiqiy
va mumkin bo‘lgan yangilik manbalarini aniqlash, muammoni ifoda etish
imkoniyatlarini beradi. Innovatsion pedagogika asoslari kursini o ‘qitish
va tatbiq etish birga olib borilganda m a’noga ega bo‘ladi. Agarda o‘qitish
jarayoni talabalarning shaxsiy amaliy muammolarini tahlil qilish va yechish
asosida tashkil etilmasa, unda faqatgina innovatsion faoliyat uchun shart-
sharoit yaratishgina mumkin.
Kursni o ‘rganishning muhim omili bo‘lajak pedagoglaming yangilik-
larning ijtimoiy-madaniy muammolarini tushunib yetishlari, bu esa
yangilikni ishlab chiqish va tatbiq etish y o ‘llaridagi to ‘siqlarni yenga olishga,
maktab rahbariyati va kasbdoshlari o ‘zaro munosabatlari dina-mikasining
hamda boshqa o ‘zgarishlarning uzluksiz reaksiyasini ko ‘ra bilishga imkon
beradi. K o‘rsatilgan o ‘qituvchi-innovator sifatlari shakllanishi quyidagi
asosiy savollarni tushunib yetishni ko‘zda tutadi:
Innovatsion faoliyat samaradorligini amalga oshirish om illarinim alardan
iborat?
Innovatsion dasturni qanday ishlab chiqish mumkin?
Yangi g ‘oyalarni tatbiq qilish metodlarini qanday qoMlash kerak?
Yangilikni kasbdoshlar, ota-onalar, o ‘quvchilar, maktab rahbariyati
qanday qabul qiladi?
Innovatsion salohiyatni yangilik kiritish samaradorligi omili sifatida
qarasak, bu jarayon ishtirokchilari turli roliarini muvofiqlashtirish, ishtirok-
chilar harakatlariga maqsadga muvofiq ta’sir etish imkoniyatlari nazariy
jihatdan yuzaga kelishi mexanizmini to‘g ‘ri tushunishga bog‘liq bo‘ladi:
tashabbus, ko‘maklashish, qarshilik yoki befarqlik, m a’lumki, bu savollar
pedagogik fanlarda maxsus o ‘rganilmaydi, bu talablarda innovatsion jarayon
qarama-qarshiliklarsiz va kurashsiz, vakuumda sodir bo'ladigan jarayon
sifatida taassurot yuzaga keltiradi. Bu yangiliklarni shakllantirish bosqichini
biz refleksiv-innovatsion amaliyotda amalga oshirdik. Refleksiv - bu qayta
anglashdir. Refleksiv muhit yaratish o ‘qituvchiga nisbatan alohida,
juda yaxshi sharoitlarni yaratishga imkon beradi. Unda faqatgina uning
shaxsiy va intellektual tajribasi yetarli emas, balki maqsadga erishish
y o ‘lida o ‘ziga xos to ‘siq (faqatgina vosita emas) bo‘ladi. Shu bilan birga
muammoli intellektual qarama-qarshilik sifatida ochiladi. M a’lum bilim va
mahoratlar to ‘qnashuvi ko‘rinishida dolzarblashadi. Bu innovatsion vaziyat
sharoitlari xususiyatlari bilan pedagog o‘ziga tushunarli harakat usullarini
amalga oshiradi. Shu bilan birga uni yechishda nizolar yuzaga keltiruvchi
122
xususiyatiari aniqlanadi. Ya’ni, o ‘qituvchining shaxs sifatida yuzaga
kelgan harakat usullari bilan unga aniq bir vaziyatda ko‘rsatilgan haqiqiy
talablar o'rtasidagi shaxsiy xususiyatdagi qarama-qarshiliklar. Shunday
qilib, muammoning mohiyati hal etish jarayonida men ifodasi bilan (ya’ni,
intellektual va shaxsiy iboradagi) yangilik kiritish jarayonining talab hamda
harakatlari o ‘ziga xosligi o ‘rtasida yuzaga keladigan qarama-qarshiliklardan
iborat bo‘ladi. Bu qarama-qarshilik mustaqil natijada yangilik ochishga olib
keladi va bir vaqtning o ‘zida fikrlashni qayta tashkil etish, shaxsning faol
qayta shakllantirishdan iborat shaxsiy va intellektual rivojlanish sifatida
sodir boMadi. Ijodiy faoliyatda yangilikning yaratilishi shaxsda maxsus
yangiliklar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi, u o'qituvchi o ‘zi haqidagi
tasavvuri o ‘zgarishidan iborat bo‘ladi.
Refleksiv innovatsion amaliyot
0‘qituvchi ijodiy imkoniyatlarini
rivojlantirishga qaratilib, bunda pedagogik fanda faqatgina yangilik yaratish
qobiliyatigina emas, balki o ‘z-o‘ziga, o ‘z mehnatiga, bolalarga, har qanday
muammoli vaziyatni hal etishga va umuman hayotga o ‘ziga xos ijodiy
munosabatda bo'lishtushuniladi. Bular
0‘qituvchi uchun muhim ahamiyatga
ega, chunki zamonaviy vaziyatlar murakkabligi dinatizmi undan odatiy
mutaxassislik ko‘nikmalardan xoli boMish, erkinlikni talab qiladi. Shu bilan
birga o ‘qituvchi innovatsion faoliyatini ko‘rsatuvchi xususiyatiari bu yuzaga
kelgan vaziyatda maksimal ravishda erkin boMish va maktabda yangilikni
joriy qilishni o ‘zi belgilay olish qobiliyati hisoblanadi. Bu bosqichda
innovatsion harakatlar rivojlanish jarayonini biz shunday tasavvur qilamiz:
yangiliklarni yaratish va joriy
Do'stlaringiz bilan baham: |