Pedagogika, innovatsiya, integratsiya

A N ’ANAVIY VA INNOVATSION TA’LIM NING  QIYOSIY TAHLILI
Mavjud  ijtimoiy-iqtisodiy  o'zgarishlar  ta ’lim  jarayoniga  innovatsion 
yondashuvga kirib borishini taqozo etmoqda.  0 ‘qitish muammolari  nafaqat 
pedagoglar,  sotsiologlar,  balki  faylasuflar,  psixologlarning  ham  diqqatini 
o'ziga  qaratmoqda.  «Innovatsiya»  tushunchasi  o'zining  asosiy  mazmun- 
mohiyatiga  ko 'ra  yangiliklarni  kiritish,  ularni  tarqatishni  emas,  balki  bu 
faoliyat  bilan  bog‘liq  boMgan  ta ’limdagi  faoliyat  o'zgarishlarini,  fikrlash 
yo'llarini  ham  o ‘z  ichiga oladi.
Innovatsion  ta ’lim  o ‘quvchini  jam iyatda  o ‘zgarishlarini  qabul  qila 
oladigan,  ijodkor,  ishbilarmon  qilib  tarbiyalaydi.  Innovatsion  ta’limning 
asosiy 
mohiyati 
quyidagi lardan 
iborat: 
ta’limning  ochiq 
istiqbol, 
qadriyatlami  baholay olish, yangi vaziyatlarga kirisha  olish.
Innovatsion ta ’lim  qirralari quyidagi jadvalda keltirilgan:
124

---

Bu holat o ‘qituvchidan pedagogik faoliyatdagi  innovatsion xulqni talab 
etadi.
V.A.Slastenin  va  L.S.Podimovalarning  ishlarida  keltirilgan  psixologik 
nazariyaga  oid  m a’lumotlarga  k o ‘ra  o ‘qituvchilarning  innovatsion 
faoliyatiga xalaqit beruvchi quyidagi  sabablar mavjud:
1.  Pedagog  tomonidan  tanaffuslarning  maqsadi  tushuntirilmasligi. 
Noaniqlik va ikkifikrlilik o ‘qituvchida yangilikka nisbatan qo‘rqinch hissini 
uyg‘otadi.
2.  Yangilikning  kiritilishi  va  amalga  oshirilishida  pedagoglarning 
ishtirok etmasligi.
3.  Jamoada mavjud an’analarni hamda ishlash uslibining o‘zgarishi.
4. Yangiliklarga subyektiv yondashuv.
5.  Ish  hajmining  ortishi.  Bu  holatning  bo‘lish  xavfi  asosan  tajriba 
rahbarining faoliyati oldindan rejalashtirilganligi.
6.  Yangilikni  olib  kiruvchi  nisbatan  ishonchsizlik,  hurmatning  talab 
darajasida  emasligi.  Afsuski,  o ‘qituvchilar  asosan  yangilik  mazmuniga 
emas,  balki  uning  muallifiga  e’tibor  qaratishadi.  Agar  bu  m uallif jamoada 
hurmatga, e ’tiborga ega boMmasa,  bu o ‘zining salbiy ta ’sirini ko‘rsatadi.
V.A.Slastenin  va  L.S.Podimovalarning  pedagogning  kasbiy  tayyor- 
garligi,  uning  qarashlarining  innovatsion  tizimi,  yangiliklarni  ular 
tomonidan  tavsiya  etilgan  texnologik  xarita  quyidagi  modellar yordamida 
aniqlashtiriigan:
Kasbiy tayyorgarlikning  1-bosqichida o ‘qituvchini 
innovatsion faoliyatga tayyorlash
Umum metodologik
I n s o n p a r v a r lik - y a n g ilik l a r ,  m a q sad lilik ,  k o m p e te n tlik , 
reflek siv lilik .
D id ak tik  asoslari
1.  C V z g a ris h la rg a  b o ‘l g a n   ta l a b l a m i n g   b o g ‘l i q li g i .  0 ‘z i n i  v a   o ‘z   f e o li y a ti n i  a n g la s h .
2 .  P e d a g o g i k  ja r a y o n d a g i   o b y c k t  v a   s u b y c k t.
3
.  Y a n g ilik la rn i  k iritis h ,  v a z iy a tla m i  h a l  q ilish   m o b a y n id a   0 ‘ 7 -0 ‘ zini  nazorat  q ilis h   v a   o bz - 
o kz i n i   t o ;g ‘rifa s h .
4 .  P e d a g o g i k   f a o li y a tn i n g   k o m p o n e n t l a r i   b o 'l g a n   k r e a tiv lik   v a   s h a x s i y   m o t iv a t s i y a n in g  
o 'z a r o  b o g 'l i q l i k  d a r a ja s i.
P e d a g o g i k   f a o li y a tn i n g   ij o d iy   y o 'n a l i s h i n i n g   s h a k lla n is h i.  P e d a g o g ik   k a s b g a   q i z i q i s h n in g  
r i v o j l a n i s h i .  P e d a g o g ik   m u l o q o tn i n g   o c h i q l i g i g a   k e n g   k o l a m J i   q i z i q i s h n in g   o r tis h i  ijo b iy  
« M e n »   k o n s e p s i y a s i n i n g r i v o j l a n i s h i.
I j o d i y  p e d a g o g i k  v a z i f a l a r n i  h a l   e t i s h   v a  t a h l i l   q ilis h   q o b i l iy a t in i n g  ri v o j l a n i s h i .
I j o d i y  i z l a n u v c h a n l i k n in g  u m u m iy   t e x n o l o g i y a s i n i n g  ri v o jla n is h i.
125

---

M az m u n i  I
U m u m i y  p s i x o p e d a g o g i k  b i l im l a r .
I jo d   tc x n o l o g i y a s i   b o 'y i c h a .
B il i m   v a m a l a k a ,
A v v a l  o 'r g a n il g a n   b i l im   v a   m a l a k a l a r n i   m u s ta q i l   q o 'l l a s h .   t a n i s h   v a z i y a t l a r d a   m u a m m o n i  
k iritis h .
O b y e k tn i n g  y a n g i   f u n k s i y a l a r i n i   k o ’r a   b ilis h .
Y c c h i m n in g   a l t e r n a t i v la r i n i   k o * ra   b i l is h ,  y a n g i  u s lu b la r   v a   a v v a l   o 'z l a s h t i r i l g a n   fa o li y a t  
u s J u b la r in i  k o m b i n a t s iy a l a s h .
0 ‘z in i  v a   o ‘z   f a o li y a ti n i   ta h l i l   q i l a   o l i s h   b o ‘y i c h a  b i l im   v a   m a la k a la r .
T e x n o lo ­
g iy alar
S h a x s i y   o 's i s h   t r c n i n g l a r i .  F a o l  t a ’ l i m   m c t o d i k a s i   m u a m m o l i- iz l a n i s h   te x n o l o g i y a l a r ) . 
V a z iy a td a g i  y a n g i l i k l a r   b ila n   t a n i s h u v .
D araja 
P e d a g o g i k   y a n g i l i k l a r n i   o 'z l a s h t i r i s h g a   i n tilis h .  P e d a g o g ik   fa o liy a td a n   q o n iq is h .  P e d a g o g ik
п / T   v a z i v a t l a r n i   y e c h i s h d a   iz la n is h   e l e m e n t la r i .  0 ‘z - o ‘z in i  r i v o j l a n t i r i s h   z a r u r i y a ti n i   t u s h u n is h .
Kasbiy tayyorgarlikning 2-bosqichida o ‘qituvchining  innovatsion 
faoliyatga tayyorgarligi
V azifa!ar  ^
_______r '
Pedagogik  faoliyatning  tu rli-tu n ian lig in i  rivojlantirish.  M a ’naviyatni  boyitish. 
Pedagogik  y angiliklarni  o ’zlashtirishga  ehtiyojlarni  sh ak llan tirish .  P ed ag o g ik  
refleksiyani 
shakllantirish. 
Yangi 
tipdagi 
raak tab lard a 
in n o v atsiy an in g  
axborotlashuvini  tashkil  etish.
Mazmuni  L'X
_______ К
Psix o p ed ag o g ik  b ilim  va m alakalar.  Innovatsion  pedagogikaga  aso slan g an  b ilim  va 
m alakalar.  U ning  ijtim oiy  va  ilm iy  om illari.  A sosiy  tu sh u n ch alari.  M aktabni 
tashkil  etishga  alte m ativ   y o n d ash u v lar.  P ed ag o g ik   tadqiqotlar  m etodikasidagi 
bilim  va  m alakalar.  P ed ag o g ik  m u lo qotdagi b ilim  va m alakalar.
T ex n o lo ­
giyalar
M uam m oli  izlan u v ch an lik k a  aso slan g an   t a ’lim.  M u lo q o t  va  o
4
z - o 'a n i   anglash 
treningi.  T a ’lim ning  riv o jlan tiru v ch i  texn o lo g iy alari  bilan  tanishish  va  ulam i 
o ‘rganish. 
Shaxsga 
y o 'n a ltirilg a n  
ta ’lim  
texno lo g iy alari. 
iM ualliflik 
konsepsiyalarini  am alg a  oshirish. 
T a ’lim   m etodlarini  tanlash. 
M ash g ’ulot, 
ko m p o zitsiy alash   va  b.  Pedagogik  texnika  va  tex n o lo g iy alar  b o 'y ich a  treninglar. 
M ustaqil  ishlarni  tashkil  etish.
D a ra ja
E V R IS T IK :  P ed ag o g ik   yang ilik larg a  aniq  m u n o sab atd a  b o ’lish.  P ed ag o g ik  
izlanishning  aso siy   tark ib iy   elcm entlarini  o'zlash tirish .  R eflek siy a  va  em patiyani
shakllantirish.  Y a n g ilik larn i 
inkor  etish  d arajasining  pasayishi. 
P ed ag o g ik  
innovatsiyalam ing  ochiqligi.
Ta'lim  o ‘qituvchining  innovatsion  tayyorgarligi  bilan  bog'liq,  ko'p 
darajali  ta ’lim  agar  OTM  da  shaxsga  y o ‘naltirilgandagina  o ‘z  samarasini 
beradi.  Afsuski,  hozircha  o ‘quv  dasturlari  faqatgina  bilim,  malaka  va
126

---

ko‘nikmalarning hajmini  ko'rsatib,  o ‘ziga xos tinglovchilarning  individual 
xususiyatiaridan  qat’i  nazar  o'zlashtirilishi  majburiy  bo‘lgan  o ‘ziga  xos 
axborot tizimidan  iborat bo'lmoqda.
Ularning ko'pchiligida  innovatsion faoliyatning asosini tashkil qiluvchi 
shaxsiy sifatlarinirivojlantirishga kam e ’tibor qaratilgan. Shuning uchun ham 
mahoratni  egallash  uzoq  yillarga  (oliygohni  bitirgandan  so‘ng)  cho‘ziladi 
va  ko ‘pgina  hollarda  katta  qiyinchiliklar,  ko ‘p  mehnat  evaziga  erishiladi. 
Bundan  xulosa  shuki,  talabalarning  qobiliyatlarini  differensiatsiyalashga 
xizmat  qiladigan,  shaxsiy xususiyatlarini yuzaga  chiqaradigan  o'rganuvchi 
muhit  qanchalik  erta  yaratilsa,  yangiliklarni  kiritish  jarayoni  shunchalik 
tezlashadi va osonlashadi.
Shaxsga  yo'naltirilgan  ta’limning  tashkil  etilishi  o'quv  dasturlarini 
ishlab chiqish  imkoniyatini  beradi.
Oliyta’limmuassasasita’liminingturlibosqichlaridatayanchtayyorgarligiga 
nisbatan  talablaming  qo'yilishi  turlicha  tavsiflanadi.  Shaxs  rivojlanishiga 
ta’sir  etishiga  ko'ra  o'quv  dasturining  baholanishiga  munosabat  bildiradi. 
Psixologik-pedagogik  fanlarda  bo'lajak  o'qituvchi-innovatorning  shaxsiy 
sifatlari: tashabbuskorlik, mustaqillik,  refiektivlik, natijaning yaxshilanishi, o'z 
imkoniyatlarini adekvat baholash, tanqidiy tahlil shakllanadi.
Psixologik tadqiqotlar shuni  ko'rsatadiki,  OTM  bitiruvchilari  faqatgina 
bilim,  ko'nikma  va  malakalari  bilangina  farq  qilmaydilar.  Bir  xil  ta ’lim 
muassasalarini tugatgan bitiruvchilar turli  kasbiy tayyorgarlikka ega bo'lib, 
bu  holat ularning kasbiy o'sish darajalarini  ham  belgilaydi.
Yaxshi  o'zlashtirilmagan bilimlami  o 'z ustida ishlab to'ldirish mumkin, 
lekin  kasbiy  ijodkorlikni  tarbiyalash  ancha  qiyin  kechishini  qayd  etish 
lozim.  Buning uchun ta ’limiy dasturlar talab etiladi.
Agar  bilim  yetarli  bo'lmasa,  uni  o'qib-o'rganish  mumkin,  biror 
kasbiy  ijodkorlik  haqida  bunday  ish  qilish  qiyin  kechadi.  Inson  xulqida 
bunday  sifatlarni  shakllantirish  uchun  maxsus  dasturlar  asosida  ularni 
modellashtirish  va  qabul  qilishni  amalga  oshirish  mumkin.  Bizningcha,  bu 
jarayonda  unchalik  qiyin  bo'lmagan  psixotreninglar,  innovatsion  o'yinlar, 
refleksiv amaliyotlar o'qitishning asosiy vositalari  bo'lishi darkor.
Ilmiy 
bilimlami 
o'zlashtirish 
mobaynida 
yuqorida 
keltirilgan 
metodologik  yondashuvlar  xilma-xildir.  Bunday  holatlarning  bo'lishi 
saralash, ta ’minlash asosida amalga oshadi.
Tabiyat, jam iyat qonuniyatlarini  o'rganish  metodologik yondashuvning 
xilma-xilligini aniqlaydi.
Aytish lozimki, ilmiy metodologiyada hech bir yondashuv rad etilmaydi 
va hech biri asosiy o'ringa chiqmaydi. Ularning har biri yordamida umumiy 
tarzda obyektiv borliq qonuniyatlarini  o'rganish mumkin.
127

---