|
REPRODUKTIV TA’LIM DAN AMALIY TA’LIMGA 0 ‘TISH
Biz m aktabda insonga hayotiy m asalalarni m ustaqil holda hal qilishni
o ‘rgatam iz. B uning uchun faqat bilim lar em as, balki ularni ishlatish va
turli sharoitlarda q o ‘llash k o ‘nikm asi ham kerak. A na shu nuqtayi nazardan
hozirgi m aktabda ustunlik qiladigan o ‘qitishning reproduktiv usuli m aqsadga
m uvofiq em as.
M asalan, hozir teatrlashtirish keng tarqalgan. Bunda jid d iy spektakllam i
q o ‘yish haqida gap borayotgani y o ‘q. D arsda kichik sahnani o ‘ynash:
bolalarga tasodifan qadim gi odam uchrab qolsa, u bilan nim alarni
gaplashishlarini o ‘ylab k o ‘rishni ta k lif qilish m um kin. Shu payt birdan
shkafning eshigi ochilib, undan «ibtidoiy odam » chiqadi. U teriga o ‘ralgan
va q o ‘liga so ‘yil ushlab olgan. Teri b o ‘lmasa, a g ‘darm a nim po‘stin
kiyadi. S o ‘yilning o g ‘irligini cham alab va terini siypalab k o ‘rib, «ibtidoiy
odam »dan uning qabiladoshlari va yuz m ing yil avval qanday yashaganini
so ‘rash o ‘quvchilar uchun qiziqarlidir. Undan gugurtsiz olov yoqishni ham
o ‘rganish m um kin.
B ilishga doir yurishlar va ekskursiyalar barchaga m a’lum. Lekin bunda
bolalarning o ‘zlari m uam m olarni q o ‘yishlari, gipotezalarni bayon qilishlari
va ularga jav o b topishlari m uhimdir. Bu borada daladagi o ‘sim liklarning
nim a uchun har xil o ‘sishi, gunafshaning chiroyliligi v a hokazolar haqida fikr
yuritish g ‘oyat foydalidir. Sinfda o ‘quv jarayonini bolalarni qiziqtiradigan
savollarga jav o b topish y o ‘sinida tashkil qilish m um kin.
Hech qachon unutm aslik kerakki, pedagogik jarayon ning ikkita
q a tn a s h c h is id a -o ‘qituvchi v a o ‘quvchida ikki xil m aqsad b o iis h i m um kin.
M asalan, o ‘qituvchi o ‘quvchini tabiat hodisalari bilan tanishtirishni istasa,
o ‘quvchi o ‘yin uchun vaqt topish haqida o ‘ylaydi. Buni b itta y o id a n ikki xil
m aqsadga qarab borish desa b o ‘ladi.
F aoliyatga intilishning eng yaxshi om illaridan biri hayratlanishdir.
0 ‘qituvchilardan o ‘quvchi darsdan nim a olib ketishi kerakligi so ‘ralsa,
93
ular: uyga vazifa, yangi bilim lar, baholar, deb jav o b beradilar. A slida
o ‘quvchi uyiga zavq-shavq va qoniqish bilan, yana darsga kelish ishtiyoqi
bilan qaytishi kerak. 0 ‘qituvchining darsda nim anidir am alga oshirishga
ulgurm agani hech gap em as. U ning bolalarda u y g ‘otgan qiziqishi keyingi
safar kam chilikni to ‘ldirishda unga yordam beradi. D ars oxirida
0‘qituvchi
bolalam i hayratlantiradigan savolni ochiq qoldirsa, bolalar sarguzashtlam ing
davom ini kutgandek, u bilan yana uchrashishga intiladilar.
A fsuski,
darsliklarim izdagi
m atnlarda
aqlga
nom uvofiq
fikrlar
uchram aydi, barcha ziddiyatlar b arta raf etilgan va shunga k o ‘ra darsliklar
zerikarli. O datda, dastlabki m anbalarda aqlga nom uvofiq fikrlar, ziddiyatlar,
to ‘qnashuvlar ju d a k o ‘p b o ‘ladi. D astlabki m anbalardan foydalanish yaxshi,
lekin ularni o ‘qish qiyin. Shuning uchun, birto m o n d an , b o lalartu shu nad igan
tilda yozilgan, ikkinchi tom ondan, o ‘zaro zid fikrlar u y g ‘otadigan
m azm undagi o ‘quv m atnlari zarur.
B izning ju d a b o ‘sh o ‘quv m ateriallarim izni xayoliy q o ‘shim chalar bilan
jonlantirish m um kin va bu ish m urakkab em as. M asalan,
0 ‘qituvchi darsni
quyidagicha boshlaydi: « 0 ‘zim izni kosm ik kem ada uzoq galaktikadagi
nom a’luin planetaga uchib kelgandek his qilam iz. U ndagi ham m a sharoit
xuddi yerdagidek, lekin faqat tortish kuchi kam . U nda qanday hayvonlar
yashashi m um kin?» Bu holda bolalarning m aqsadi m azkur planetada
hayvonot dunyosini k o ‘paytirishdan iborat b o ‘ladi. 0 ‘qituvchi esa ularga
yerdagi hayvonot dunyosini o ‘rgatishni k o ‘zlaydi. 0 ‘qituvchi ham,
o ‘quvchilar ham o ‘z m aqsadlariga erishadilar, binobarin, taqqoslash
bilishning yaxshi y o ‘lidir.
M aktablarim izdagi o ‘quv predm etlarning m azm unida asosiy e ’tibor
definitsiyalarga, y a ’ni tushunchalarni ta ’rifiashga qaratilgan. Lekin ana
shu tushunchalarga turli nuqtayi nazardan qarash g ‘oyat foydalidir. H ar
qanday obyekt o ‘zi haqidagi tushunchaning ta ’rifidan ancha boydir.
B olaning m iyasiga tushunchalar ta ’rifmi qanchalik k o ‘p tiqishtirsak, ana
shu boylikning im koniyatlari shunchalik y o ‘qolib boradi.
0 ‘qituvchining materialni takrorlash va m ustahkam lashga qaratilgan
vazifalari ham o ‘quvchilam ing faoliyatini kuchaytirishi lozim. Uyga beriladigan
vazifaning o ‘qish va so‘zlashdangina iborat boMishi m a’qul emas. Undan
ko‘ra bolalarning o ‘qituvchiga savollar bergani yaxshiroqdir. A m m o o ‘tilgan
mavzu b o ‘yicha berilgan savollar o ‘quvchilam i yangi bilimlami o ‘zlashtirishga
tayyorlashi kerak. Suv solingan idish isitilsa, itarilish kuchi qanday o ‘zgaradi?
0 ‘qituvchi darsda isbotlagan qoidalam i amalda sinab k o ‘rishni bolalarga tavsiya
etishi mumkin. Chunki bahslashish uchun bilim kerak.
H ozir m aktablarda o ‘quvchilarga o ‘zlari o ‘rganadigan predm etlam i yoki
m avzularni tanlash huquqini berish m um kinligi xususida gaplar b o ‘layotir.
94
B olaga k o ‘chaga chiqishdan oldin etigini kiyish yoki kiym asligini aytish
kerak emas. Chunki u «kiym aym an» deyishi m um kin va s o ‘ragan kishi
m ulzam bo ‘lib qoladi. U nga etikni avval chap yoki o ‘ng oyoqqa kiyishini
aytish boshqa gap. U o ‘zining tanlash huquqidan qoniqish bilan foydalanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
