Pedagogika 017, 4-son Bosh muharrir

Xolyigitova Nasiba Xabibullayevna, 
Toshkent moliya instituti kasbiy ta’lim kafedrasi katta 
o‘qituvchisi. E-mail: [e-mail]  
N. Xolyigitova
*
 

---

PEDAGOGIKA 
2017, 4-son
 
 
60 
amalga oshirilar ekan. Shu sababli, shaxsning kasbiy faoliyat, kasbiy kamoloti 
psixologik muammo sifatida о‘rganib kelinmoqda. Bu borada bir qator izlanishlar 
olib borilgan bо‘lib, ularda shaxsning kasb tanlashi, kasbiy ta’limdagi faoliyati, 
kasbiy ma’rifat, kasbiy maslahat, kasbga yо‘naltirish va kasbiy shakllanishi 
haqidagi masalalar о‘rganilgan E. F. Zeyer
1
, Y. A. Klimov
2
, I. M. Kondakov
3
. Olib 
borilgan izlanishlarda qayd etilishicha va hayotiy kuzatishlardan ham bilish 
mumkinki, shaxsning kasbiy rivojlanishi uzoq muddatli va bir necha bosqichli 
jarayondir. Shaxs kasbiy kamolotining har bir bosqichi mehnat faoliyatini samarali 
boshqarishga xizmat qiluvchi psixik yangilanishga ega. Shuningdek, kasbiy 
faoliyatni tiplashtirishga ham e’tibor qaratgan olimlar (E. Shpranger, D. Xolland) 
quyidagi natijalarni taqdim etdilar: realistik yо‘nalganlik; intellektual yо‘nalganlik; 
ijtimoiy yо‘nalganlik; konvensional yо‘nalganlik; tadbirkorlikka yо‘nalganlik
4
. 
Bizning tadqiqotimiz esa yuqoridagi g‘oyalarga muvofiq tarzda kasb-hunar kollej 
о‘quvchilarining “Kasb tanlash motivatsiyalarini о‘rganish” testi (L. A. Yasyukova) 
yordamida tadqiq etishga harakat qildi. Ushbu test natijalari ustida quyida 
tо‘xtalib о‘tamiz. Testning xususiyatiga kо‘ra kasb-hunar kolleji о‘quvchilarining 
kasb tanlash motivatsiyalari 7ta yо‘nalish bо‘yicha baholanadi.
Kasb tanlash motivatsiyasi kasbiy faoliyatning biror-bir turiga nisbatan aqliy 
layoqatlarni mujassamlashtirish asosida vujudga keladi. Uning mavjudligi kasbiy 
qobiliyatlarning shakllanayotganligidan dalolat beradi. О‘smir va о‘spirinlardagi 
kasbiy motivatsiyalarning ustuvorligi ta’lim jarayonida о‘rganayotgan о‘quv 
predmetini chuqurroq о‘zlashtirishi, kasbiga taalluqli bо‘lmaganlariga esa yuzaki 
qarashi yoki unga umuman e’tibor qaratmasligi mumkin. Bundan kо‘rinadiki, 
ustuvor motivatsiyalar о‘quvchilarning kasb tanlashi va kasbiga aloqador bilim, 
kо‘nikma, malakalarning shakllanishida ahamiyatga ega
5
. 
Agar kasb tanlashda boshqa tipdagi motivatsiyalar ustuvorlik qilsa, yuqori 
malakali mutaxassis bо‘lib yetishish ancha quyi bо‘ladi. Agar umumta’lim 
maktabida kasbiy faoliyatning biror bir turiga nisbatan intellektual layoqatlar 
tarkib topmagan bо‘lsa, u holda qolgan 6ta motivatsiya tiplaridan biri yetakchilik 
qiladi. Test me’yorlariga kо‘ra kasb tanlash motivatsiyalari kо‘rsatkichlari 8-9 
ballga ega bо‘lsa, ustuvor motivatsiya; 7 ballga ega bо‘lsa, u hola nisbatan ustuvor, 
ammo yaqqol namoyon bо‘lmaydigan; 3-4 ball bо‘lsa, kasb tanlashda ushbu 
1