Pedagogika 017, 4-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA 
2017, 4-son
 
 
113 
9. Usuliyatlarning turli xillaridan foydalanish talabi. Usuliyatlarning hech 
qaysi biri gegemon, yetakchi yoki universal bo‘la olmaydi. Ularning barcha 
turlaridan foydalanish, ta’limning samarasini oshiradi. Har bir usuliyatning o‘ziga 
xos yaxshi tomonlari bo‘lishini e’tibordan soqit qilib bo‘lmaydi. Ulardan 
savodsizlarcha foydalanishning oqibati yaxshi bo‘lmaydi. Samara berayotgan 
usuliyatlar boshqa paytda umuman yaroqsiz, hatto zararli ham bo‘lib qolishi 
mumkin. Shuning uchun pedagogika jarayoni ta’limning uslubiyotlaridan 
maqsadga muvofiqini tanlay bilishni taqozo etadi. Ko‘rsatishni tushuntirish bilan, 
tushuntirishni ko‘rsatish bilan ifodalash, tuzatishlar ko‘rsatmalar va hokazolar 
bilan qo‘shib olib borilgan o‘quv-tarbiya jarayoni amaliyotda o‘z samarasini tez 
ko‘rsatadi. Shug‘ullanuvchilarning barchasi uchun yaraydigan, ta’lim sharoitining 
har qanday sharoitiga mos keladigan usuliyatlar umuman yo‘q desak, xato 
qilmagan bo‘lamiz. Amaliyotda qaysi bir usuliyatni universal metod sifatida 
yuqori baholasak, uni barcha o‘qituvchi qo‘llay boshlaydi, bu, o‘z navbatida, 
o‘qituvchi ijodkorligini chegaralab qo‘yadi, o‘quvchining barcha imkoniyatlaridan 
foydalanish imkonini bermaydi. Bu fikr P. F. Lesgaft tomonidan obrazli tarzda 
ifodalangan: “aytish mumkinki, “Usul – bu men”. Usul shundan iboratki, bilimli, 
tushunadigan o‘qituvchi o‘z ishini o‘zi olib boraveradi”
1
.
Jismoniy tarbiya ta’limining metodlari tavsifi. O‘quvchilarning bilimlarini 
oshirish, malaka va ko‘nikmalarni egallash uchun ta’lim metodlari uch guruhga 
ajratiladi. Har bir guruh bir necha xil metodlarni o‘z ichida mujassamlashtirgan. 
Mujassamlashtirilgan usuliyatlarni jismoniy tarbiya ta’limi jarayonidagi o‘rniga 
ko‘ra so‘zdan foydalanish, ko‘rgazmali his qilish va amaliy usuliyatlar deb 
guruhlanadi va ulardan pedagogik jarayonda keng foydalaniladi.
O‘qitishning uslubiyatlari: 
a)
so‘zdan foydalanish uslubiyatlari: hikoya, ifodalash, tushuntirish, 
suhbat, muhokama, topshiriq, ko‘rsatma, baholash, buyruq;
b)
ko‘rgazmali his qilish metodlari: ko‘rsatish, namoyish etish, plakatlar, 
kinogrammalar, maketlar, video, audio modellar, rang va tovush signallar
c)
amaliy metodlar: qat’iyan va qisman reglamentlashtirish va harakatni 
bir butunligicha o‘rgatish; o‘yin va musobaqa. 
Usuliyatlarning mavjud uch guruhi orqali o‘zlashtirilgan faoliyati bilan 
organizmning turli analizatorlari tizimi yordamida tanishtirish ta’minlanadi: 
o‘quvchi eshitadi, uqadi, o‘zi harakat jarayonini his qiladi. Ishga ikkala signal 
sistemasi jalb qilinadi. Harakat faoliyatini o‘qitishda amaliy usuliyatlar muhim 
1