Pedagogika 017, 4-son Bosh muharrir

 
111 
Usul – bu pedagogning shunday ta’sir faoliyatiki, o‘qitishning qandaydir 
ma’lum bir sharoitida ta’limning xususiy vazifalarini (yoki o‘sha vazifalarning biror 
qismini) oson hal etish uchun qo‘llaniladi. Masalan, mashqni o‘quvchiga 
yonlamasiga – o‘zi yon tomoni bilan turib ko‘rsatishi o‘quvchiga to‘g‘ri turib 
ko‘rsatgandan yaxshiroq samara beradi. Tushuncha oson hal bo‘ladi. Har bir 
metodning turli xil metodik usullari bo‘lishi mumkin. Ular son-sanoqsiz darajada 
ko‘p bo‘lib, ma’lum vaqt mobaynida ayrimlari yo‘q bo‘lib ketsa, ayrimlarining 
ko‘rinishlari o‘zgaradi. O‘qituvchining ijodiy izlanishi, faoliyati natijasida yangilari 
ham vujudga kelib, amalda qo‘llaniladi. Ko‘pincha o‘qitish darajasiga xos metodik 
usullar hajmini o‘qituvchi, murabbiy ko‘proq bilishi ularning faoliyatiga baho 
berishda muhim rol o‘ynaydi. Tajribasiz o‘qituvchilarda ba’zan usuliyat – metodik 
usulning tashqi alomatlarini o‘zida mujassamlagandek ko‘rinishi mumkin. 
Masalan, ayrim mashqlarni bo‘laklarga ajratib o‘rgatish ularning tizimini yarata 
olmaslikka olib keladi, natijalar kutilganday bo‘lmaydi. Bu usul ko‘p holda 
metodik usulga o‘xshash bo‘ladi. Aslida u yangi harakatni o‘zlashtirishda 
qo‘llaniladigan asosiy usuliyatdir.
Ta’limning interfaol metodlariga qo‘yilgan umumiy talablar. Har qanday 
konkret holatda u yoki bu usuliyatni maqsadga muvofiq holda qo‘llash qator 
talablarga rioya qilishni taqozo etadi
1
: 
1. Ta’lim metodlari, albatta, ilmiy asoslangan bo‘lishi (oliy nerv faoliyatining 
muvofiqligi).
2. Qo‘yilgan vazifaning o‘qitish metodlariga muvofiqligi.
Vazifalarning oldindan aniq belgilanmasligi ta’lim metodlarini to‘g‘ri tanlash 
imkonini bermaydi. Misol, darsda “kozyol”dan oyoqlarni kerib tayanib sakrashni 
o‘rgatish (o‘qitish) vazifasi qo‘yilgan bo‘lsa, usuliyatni tanlash mumkin bo‘lmay 
qoladi (bo‘laklarga ajratish va harakatni to‘la bajarish bilan o‘qitish metodlariga 
tayanish mumkin, xolos). Nisbatan aniq vazifa, masalan, “kozyol”dan oyoqlarni 
kerib sakrashda qo‘llar bilan “depsinish”ni o‘rgatish qo‘yilsa, mashqni bo‘laklarga 
ajratish bilan o‘rgatish metodlarini qo‘llashga imkoniyat paydo bo‘ladi.
3. Ta’lim metodlari o‘qitish jarayonida tarbiyalash xarakterini 
shakllantirishi. Har bir tanlangan usuliyat aynan shu harakat faoliyatini 
o‘qitishning faqat effektini ta’minlash nuqtayi nazaridangina baholanmay, tarbiya 
vazifalari pozitsiyasi talabiga qarab ham baholanishi zarur.
4. Ta’lim metodlarining qo‘llanishi ta’lim tizimidagi barcha prinsiplarning 
muvofiqligi va amalda qo‘llanilishiga tayanishi lozimligi. Usuliyatni alohida 
1