Pedagogika 015, 4-son Muassis: Nizomiy

Karimov I. A. “O‘rta asrlar Sharq allomalari va mutaffakirlarinung tarixiy merosi, uning 
zamonaviy sivilizatsiya rivojidagi roli va ahamiyati” mavzusidagi xalqaro konferensiyasining 
ochilish marosimidagi nutqi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2014. – B. 8. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 4-son
 
 
14 
Ilmiy maktablarda o‘z ilmiy tadqiqot ishini anglashi, jamoa a’zolarining 
undagi o‘rni va ishtiroki, har bir tadqiqotchining umumiy ilmiy faoliyatga 
hamohang ish olib borishi muhim ahamiyatga ega. 
Ilmiy maktablarning yuzaga kelishi jarayonlari tahlili ilmiy maktablar 
shakllarini quyidagicha tasniflash imkonini beradi: 
1) bo‘lajak tadqiqotchilarni shakllantirishga yo‘naltirilgan ilmiy-ta’limiy 
maktablar; 
2) ilmiy maktab yetakchisi rahbarligida tanlangan yoki yaratilgan 
tadqiqotchilik dasturini birgalikda amalga oshiruvchi olimlar guruhi – 
tadqiqotchilar jamoasi; 
3) olimlar guruhi va tadqiqotchilar jamoasi tomonidan tarkib toptirilgan 
muayyan qarashlarning yuzaga kelishi bilan bog‘liq fandagi yangi yo‘nalish; 
4) taniqli olim rahbarligida dissertatsiya himoya qilib, fan nomzodi va fan 
doktori ilmiy darajasiga ega bo‘lgan tadqiqotchilar. 
M. G. Yaroshevskiy ilmiy maktablarning tipologik shakllari sifatida: ilmiy-
ta’limiy maktab, maktab tadqiqotchilar jamoasi, muayyan ijtimoiy-tarixiy 
sharoitlarda milliy va xalqaro ahamiyat kasb etuvchi ilmiy yo‘nalishlarni alohida 
qayd etadi
1
. 
“Ilmiy maktab” tushunchasi ko‘pqirrali bo‘lib, tahlillar ushbu 
kategoriyaning asosan 3ta talqini keng e’tirof etilganligini ko‘rsatmoqda: 
– rasmiy birlashma, turli darajadagi ilmiy-ta’limiy tuzilma (universitet, 
fakultet, kafedra, ilmiy-tadqiqot muassasasi, ilmiy laboratoriya); 
– universitet yoki ilmiy-tadqiqot muassasasining tarkibiy tuzilmasiga 
kirmagan tadqiqotchilik jamoasi; 
– tadqiqotchilar guruhining qiziqishlarini mujassamlashtiruvchi fandagi 
yo‘nalish. 
O. Grezneva ilmiy maktabning quyidagi tasnifini taklif qilgan:
1. Ilmiy maktab vakillari o‘rtasidagi aloqalarning turiga ko‘ra: ilmiy oqim, 
ilmiy guruh, ko‘z ilg‘amas muassasa; 
2. Ilmiy g‘oya statusiga ko‘ra: eksperimental, nazariy; 
3. Tadqiq qilinayotgan fan sohasi qamroviga ko‘ra: tor sohada, keng 
qamrovli; 
4. Yaratilayotgan bilimlarning funksional yo‘nalishiga ko‘ra: fundamental, 
amaliy; 
1