Педагогик конфлектология фанидан оралиқ назорати топшириқлари

Томонлар орасидаги танг ҳолат
Конфликтнинг вужудга келаётганлигини кўрсатувчи яна бир сигнал. Томонлар орасида кичкина низонинг келиб чиқиши ҳам, биз билан эмоционал тўқнашган одам ҳақидаги бизнинг фикримизга салбий таъсир кўрсата бошлайди. Бизга қарши бўлган одамнинг “ёмон” эканлигига дарров бир неча кўрсаткичлар топила бошлайди. Агар биз ўзимизни тўхтатмасак, бу “ёмон”лар соат сайин кўпайиб боради. Унинг барча сўзлари, ҳаракатлари ва амалларини биз микроскоп остида таҳлил қила бошлаймиз, кўп нарсаларни “қора” бўёқда кўришга уринамиз. Кўпроқ асл ҳолатни эмас, балки мана шу онгимизда вужудга келган ҳамда ўзимиз қуришга сайи-ҳаракат қилган одамни таҳлил қилишга ўтамиз. Шу боис, бу одамга нисбатан бизнинг муомаламиз салбий томонга ўзгаради. Орада эмоционал танглик вужудга келади. Биз ўз эмоцияларимиз ва хулосаларимизга ишониб бораверамиз, уларнинг “сунъий” ўзимиз томонидан яратилганлиги ва ясалганлигини тан олгимиз келмайди. Томонлар орасидаги танглик бирор сабаб кута бошлайди. Бу ниҳоят даражада қуриган ўтларнинг кичик бир сабабдан ўт бўлиб ёнишига ўхшайди. Чунки бизнинг эмоцияларимиз ташқарига чиқишни, унинг “адабини” бериб қўйишни, онгимизда шаклланган “ёмон” одамга унинг қандай “ёмон”лиги кўрсатиб қўйишни биз жуда истаймиз. Бизга мулоҳазакорлик, босиқлик ва оддий ҳақиқатни тан олмаслик ҳалақит беради. Биз танг аҳволга адекват муносабат билдира олмаймиз.
Бундай ҳолатлар, жуда кўп холларда оилада, хотин ўз эрини рашқ қилган, уни кузатишни бошлаган, хотиннинг миясида турли бўхтонлар авж олган, унинг ўзи ўз қалбида эрининг “четга” юришига чин ишонган пайтларда вужудга келиши кузатилади. Хотин ўз эрининг минг карра “Мен ундай одам эмасман” деган гапини ҳам инобатга ололмай қолади, у фақат ўзига ва ўз эмоцияларига ишонади, холос.
Бу вазиятда ҳам ўз эмоцияларини маълум бир тартибга келтириш, сабаб бўлган воқеани таҳлил қилиш, масалан эри кеч келган бўлса-ю, у “Мен ўз онамникида бўлганман” деса, йўлини топиб, суриштирмасдан, балки ахборот олиш мақсадида, вазиятни ўрганиш ўз эрининг ҳақ эканлиги кўрсатиши мумкин. Масалан, онасиникига борса, у ерда отасининг мазаси қочиб қолган бўлиши, эр отасини беморхонага жойлаштириш учун ҳаракат қилгани ойдинлашади.
Инсон ҳар қандай вазиятда ўз эмоцияларини тартибда ушлаши, уларга эрк бермаслиги, тарихий вазиятни мулоҳазакорлик билан таҳдид қила олиши танг вазиятларнинг конфликтга айланмаслиги асоси ҳисобланади.

Тушунмовчилик

Баъзан томонлар орасида бирор ҳодиса ёки аҳвол тўғрисидаги нотўғри ахборот туфайли тушунмовчилик вазияти вужудга келади. Масалан, ёш оила. Келин институт аспирантурасида ўқийди. У институт олдидаги остановкада автобусини кутиб турганида илмий раҳбари келиб қолади. Улар бир-икки оғиз гаплашишади. Айнан шу вақтда, ёш келиннинг бошқа йигит билан гаплашиб турганини қайнонасининг синглиси кўриб қолади. У дарров ахборотни синглиси, синглиси эса ўғлига бўрттириб етказишади. Куёв вазиятни сўрамасдан келинга зўравонлик билан муомала қилади. “Сенинг институтда бошқа йигитинг бор экан!”. Ҳеч нарсани тушунмаган келин ўзини оқлашга ўтади. Йигит хотинига қўл кўтаради. Аслида, айнан тушунмовчиликнинг оқибатида ёш оилада жуда катта конфликт вазияти вужудга келади. Унинг оқибатлари турлича булиши мумкин. Аммо келиннинг кўнглида “унга қўл кўтарилганлиги”, унинг “беайб” эканлиги ҳеч қачон ўчмайди. Агар келиннинг ҳақиқатан ҳам бошқа йигити бўлганида ҳам, бу ахборот келинни уриш учун рухсат ва ижозат бўла олмайди. Бошқа одамни, аёл кишини умуман уриб бўлмайди. Уриш – бу зўравонликдир. Зўравонлик эса, шу жумладан оидалаги зўравонлик, дунёвий давлат қонунчилиги томонидан ҳам, диний, яъни шариат қонунчилиги томонидан ҳам қораланади ва жазоланади.
Мана шу ҳолат семинарда муҳокамага қўйилганда, кўпчилик келинни айблашга уринди. “Эрга тегдими, ўйлаб иш қилиши керак. Айб келинда, нима қилади кўчада гаплашиб, салом берсин-да, ўтиб кетаверсин... Домласи бўлса ҳам, кўчада эмас, балки бинонинг ичида, ҳеч ким кўрмаган жойда гаплашсин. Домласи ҳам ғирт аҳмоқ одам экан. Нима қилади ёшгина қизга раҳбарлик қилиб. Йигитлар қуриб қолибдими?! Мана, домласини деб, ёш оила бузилиб кетяпти. Келин ҳам аҳмоқ, эр деган уради-да. Шуни ҳам достон қилиб, дарров ҳаммага ёйиш керакмиди?! Ёшлар тезда, эр яхши кўраркан, рашк қилар экан, шунинг учун уради-да...”.
Ачинарли ҳол шундаки, кўпчилик семинар иштирокчилари, аёл эрнинг ҳукмига берилган қул эмаслиги, аёлнинг ўз ҳуқуқлари мавжудлиги, аспирантурада ўқиш унинг инсоний ҳуқуқларидан бири эканлиги, билим олиш фақат бинонинг ичида бўлсин деган қонуннинг мавжуд эмаслиги, эр киши ўз хотинини уриши мумкин эмаслиги, умуман ахборотнинг тўғрилигини аниқламасдан туриб, ҳукм чиқариб бўлмаслиги, хотин, яъни ўзига энг яқин бўлган инсонни эшитиш ва у билан тинч ва осуда суҳбат қуриш лозимлигини айтишмади. Мана шу ҳаётий воқеа ажрим билан тугаган. Агар томонлар конфликтлар ечими бўйича билим ва малакаларга эга бўлишганида эди, улар ўзларини анча босиқлик ва мулоҳазакорлик билан тутган бўлардилар. Доимо ҳар қандай ахборотни ўйлаб, таҳлил қилиб, сўнг ўзига сингдириш лозимлиги, аён.