Педагогик компетентликнинг тузилиши ва мазмуни

 
 
1
) жарангдорлик (товушнинг тозалиги ва тембрнинг ѐрқинлиги); 
2) кенг диапазонлик (овознинг энг пастликдан энг юқоригача бўлган
даражаси); 
3) ҳаводорлик (эркин сўзлаганда яхши эшитувчанликка эга бўлиши); 
4) ихчамлик, ҳаракатчанлик; 
5) чидамлилик (узоқ ишлаш қобилиятига эга бўлиш); 
6) мослашувчанлик (динамика, тембр, оҳандорликнинг турли шароитга 
мослаша олиши); 
7) қарши шовқинларга нисбатан барқарорлик (халақит берувчи шовқинга 
тембр ва тесситуранинг ўзгариб туриши); 
8) суггецивлик (овознинг хаяжон ифодалаши ва бу орқали, қандай сўз 
айтилаѐтганидан қатъий назар, тингловчининг хулқига таъсир қилиш 
хусусияти) 
60

---

Педагогик фаолиятда ўқитувчи ўз нутқини ташкил этишда 
қуйидагиларга жиддий эътибор қаратиши зарур: 
Ўқитувчи нутқи ҳам нутқ товушларини ҳосил қиладиган нутқ 
органларининг иштирокида ташкил этилади. Нутқ кўплаб 
органлар иштироки, уларнинг имконияти билан ҳосил қилинади.
Нутқ аппарати нутқни ҳосил қилиш жараѐнида иштирок 
этадиган бир неча органлардан ташкил топади (19-расм): 
 
19-расм. Нутқ ҳосил қилувчи органлар 
Ўпка 
Иккита бронх 
Трахея 
Кекирдак 
Бўғиз 
Ҳиқилдоқ 
Ҳалқум 
Тишлар 
Лаблар 
Бурун бўшлиғи 
Нутқ ҳосил қилувчи органлар – нутқни ҳосил
қилиш жараѐнида иштирок этувчи органлар.
 
Нутқни ҳосил қилишда иштирок этувчи органлар
умумий ҳолда нутқ аппарати деб юритилади
 
1) адабий (шева сўзларининг қўлланилмаслиги) меъѐрларига (кади – 
қовоқ, памилдори – помидор, келутти – келяпти, картишка – 
картошка ва ҳоказо тарзида) амал қилиш; 
2) талаффуз (о, а, у ,ў, ф, в, п, д, т, х, ҳ, с, ц, ж, ш) меъѐрларига 
(онор – анор, ухшаш – ўхшаш, палакат – фалокат, Ҳамит – Ҳамид,
хам – ҳам, сентнер – центнер, ижтимоий – иштимоий каби 
шакллар) риоя этиш; 
3) келишик меъѐрларига (Собирни укаси – Собирнинг укаси, 
ўқувчини дафтари – ўқувчининг дафтари, поездга келдим – поездда 
келдим ва б. кўринишида) амал қилиш 
61

---

Бугунги кунда нутқ техникаси бўйича бир қанча мажмуавий
машқлар асосланган. Улар сўзлашиш пайтида тўғри нафас олиш, 
товуш ҳосил қилиш ва нутқни маъноли ифодалаш малакаларини 
такомиллаштиришга ѐрдам беради. 
Ўқитувчини нутқининг ҳосил бўлишида нафас олиш муҳим 
аҳамиятга эга.