Патологик

Ҳимоя реакциялари. Мослашув реакциялари, компенсатор реакциялар ва 
тикланишга оид реакциялар 
 
Организмнинг ҳимоя мосламаларига барьерлари (терининг эпителий 
қатлами, шиллиқ пардалар, кала суяги, кўкрак қафасининг суяк мушак аппарати 
ва қорин деворининг мушаклари) кирадилар. Бу барьерлар организмни қатор 
зарарли омиллардан носпецифик ҳимоя қиладилар. 
Гемато – энцефалик барьер бош мия тўқимасини қонга тушган ҳар хил 
захарли моддаларни киришидан ҳимоя қилади. Қоннинг буфер системалари ҳам 
барьер механизмига киради, чунки шулар ёрдамида қоннинг мухити энг қулай 
ҳолда сақланади. Ичак жигар барьери организмни ичакда хосил бўлган захарли 
махсулотларни қон айланиш доирасига ўтишидан ҳимоя қилади.
 
Баъзи бир одатдан ташқари қўзғовчилар таъсирида пайдо бўладиган шартли 
ва шартсиз ҳимоя рефлекслари ҳимоя реакцияларига кирадилар. Ҳимоя 
рефлекслари туфайли организм патоген омилларнинг зарарли таъсиридан 
тозаланади ва патологик жараённинг ривожланишини олдини олади. Функционал 
мослашув реакцияларига содда ва мураккаб ҳимоя ҳаракат рефлекслари «йўтал, 
қусиш, ўткир қон йўқотишдаги, яллиғланишдаги, иситмадаги, иммунитетдаги, 
аллергиядаги реакциялар» кирадилар. 
Патоген қўзғатувчиларнинг узоқ муддатли таъсири натижасида 
компенсатор ҳимоя реакциялари пайдо бўлади. Буларга юракни бажараётган иши 
ортганда уни гипертрофеяси, ўпканинг бирор томондагисини кесиб олиб 

---

16 
ташланганида ўпканинг қолган қисмини функциясини компенсатор равишда 
кучайиши, буйраклардан биронтасини кесиб олиб ташланганда иккинчисини 
функциясини компенсатор ҳолда зўрайиши ва ҳ.к. ҳар хил сабабдан келиб 
чиқадиган тўқималарни гипоксияси (оксигенга туйинмаслиги) натижасида 
мураккаб компенсатор механизмлар пайдо бўлади, масалан, ўпка функциясининг 
кучайиши, қон айланишни тезлашиши (тахикардия, юракни систолик ва минутлик 
ҳажмларининг кўпайиши, майда томирларни спазми, қон яратилиши ва ҳ.к.) 
шулар жумласига киради. 
Ҳар хил патоген қўзғатувчилар таъсир этганда организмнинг 
ҳужайраларини, тўқималарини, органларини ва системаларини тузилишини 
шикастланиши кузатилади. Организм йўқолган ҳужайраларини ва парчаланган 
морфологик 
тузилмаларини 
регенерация 
қилади 
ва 
шикастланмаган 
ҳужайраларни пролеферацияси ва қўшувчи тўқимани хосил қилиш йўли билан 
тикланади. 
Шундай қилиб, касалликда организм яхлит ҳолда ҳамма мавжуд ҳимоя – 
мослашув, компенсатор ва тикланиш реакцияларини фаол ҳолда жалб қилади. 
Буларни орасида мураккаб ўзаро муносабатлар вужудга келади. Уларни ҳаммаси 
организмни патоген қўзғовчилар таъсирига нисбатан чидамлилигини 
таъминлайди.