Патологик физиология

2.6. И О Н Л А Ш Т И Р У В Ч И Н У Р Л А Р Н И О Р Г А Н И З М Г А П А Т О Г Е Н 
ТАЪСИРИ 
Ионловчи нурлар патоген таъсирининг умумий характеристикаси 
Ионлаштирувчи нурлар-Рентген нурлари, нейтрон ва протонлар оқими 
а, (3, у-заррачалари ҳаракат қилган муҳитдаги ҳар қандай объектдан ўтиш 
ҳоссасига эга. Ядро реаторларида, Черонбиль каби атом 
электорстанцияларини портлашида, Рентген аппаратларидан 
фойдаланилганда, радиоактив изотопларга алоқадор тадқиқотлар вақтида, 
радиоктив маъданларини қазиб олишда ҳавфсизлик техникаси қоидаларига 
риоя қилинмаганда инсонларга ионлаштирувчи нурлар таъсир кўрсатади. 
Бундан ташкари ионлаштирувчи радиация ядро куролининг асосий таъсир 
этувчи омилларидан ҳамдир. 
Ионлашдирувчи нурларнинг ҳар-хил турлари тўқималарга ўтиш 
қобилиятига ва ионлашдирувчи таъсирига кўра бир-биридан фарқ қилади. 
Ионлаштириш ҳоссасига кўра а -нурлар бошқа ҳамма нурлардан кучли, 
бироқ уларни тўқималарга кира олиш қобилияти кучсиз, у-нурлар эса 
аксинча юксак даражада тўқималарга кира олади ва кучсиз ионлашдириш 
ҳоссасига эга. 
Ионлашдирувчи нурлар кўпинча организмга ташқи муҳитдан (тери ва 
шиллиқ пардалар орқали) таъсир кўрсатади. Аммо радиоактив моддалар 
77 

---

овқат сув, ҳавонинг таркибида ҳазм ва нафас органларига, ҳамда терининг 
шикастланган жойларидан тўқималарга киради, ҳамда организмни ички 
муҳити орқали хам таъсир кила олади. Нурлар билан шикастланиш 
организмда маҳаллий ва умумий, кечишга кўра ўткир ва сурункали бўлади. 
Ҳар-хил радиоактив нурларининг шикастловчи таъсири уларни 
тўқималардан ўтиш қобилияти ва ионлашдирувчи таъсирининг кучига 
боғлиқ. Масалан у-нурлар биологик таъсирига кўра рентген нурларига 
нисбатан 10 мартадан ортиқроқ фаолликка эга. Нурларнинг шикастловчи 
таъсирини огирлиги организмнинг реактивлигига боғлиқ. Эволюцион 
ривожланиш жиҳатидан содда тузилган ҳайвонлар ионлашдирувчи нурлар 
таъсирига анчагина чидамлидир. Сут эмизувчи ҳайвонлар нурланишига 
нисбатан қаршилиги камдир. Қуйида ҳар-хил жониворлар учун 
ионлашдирувчи нурланишнинг летал дозаси (ЛД 50) тўғрисида маълумот 
келтирилган. 
- 100000 Р 
Амёбалар 
Қуён 
Сичқон 
Маймун 
Денгиз чўчқаси 
Ит 
Инсон 
- 800 Р 
- 550 Р 
- 550 Р 
- 400 Р 
- 400 Р 
- 400 Р 
Ионлашдирувчи нурларни организмга таъсирида фардий 
сезувчанликни ҳам аҳамияти мавжуд. Нурнинг маълум дозаси бир ҳайвоннни 
ўлдиргани ҳолда, шу турдан ҳисобланувчи бошка ҳайвонга кучсиз таъсир 
қилади. Итларда ўтказилган тажрибалардан маълум бўлишича баъзилари 275 
Р дозада нурланиш таъсирида ўлади, бошқа итларга бу дозадаги нурлар 
ўлдирувчи таъсир қилмайди, бундай итлар учун ўлдирувчи доза 500 Р 
ташкил қилади. Усаётган организм айниқса гўдаклар ионлашдирувчи 
нурларнинг таъсирига нисбатан ниҳоятда юқори даражада сезгирдир.