Ўзбекистон республикаси Олий ва урта таълим вазирлиги

Shomonizm  -  ibtidoiy  jamoa  tuzumi  emirilishi  davrida  paydo  bo‘lgan  animistik  e’tiqod 

va  ibodatning  keng  doirasiga  kiradigan  qadimgi  diniy  e’tiqodlardan  biri.  Uning  o‘ziga  xos 

xususiyati - kishilar orasida turli ruxlar bilan munosabatda bo‘la oladigan shomonlar qobiliyatiga 

ishonishdir. Shomonlarga, shuningdek, kelajakni oldin aytib berish, kasalni davolash, o‘lganlarni 

oxiratga  uzatish,  tabiatda  xohlag‘ancha  o‘zgartishlar  kilish  kabi  xususiyatlar  ham  xosdir. 

O‘tmishda shomonlarning ruh bilan aloqasi shomon do‘mbirasi yoki mo‘‘jizaviy musiqa ijrosida 

turli  rasm-rusumlarni  bajarish  jarayonida  jazavasi  tutib,  holdan  toygancha  bajarilgan. 

Shomonizm o‘tmish dinlar sarqiti sifatida ba’zi hollarda uchrab turadi. 

Magiya (sehrgarlik) - insonga, hayvonga  yoki tabiat hodisalariga g‘ayritabiiy  yo‘l bilan 

ta’sir ko‘rsatish maqsadida bajariladigan xatti-harakatdir. 

Sexrgarlik  harakatining  shakllari  turlicha  bo‘lib,  ular  turmushning  har  xil  sohalarida 

qo‘llanilgan.  Muhabbat  magiyasi,  davolash  magiyasi,  ishlab  chiqarish  magiyasi,  dushmanni 

engish magiyasi kabi sehrgarlik ibodat va harakatlar ancha keng tarqalgan. Mehnat bilan bog‘liq 

bo‘lgan  magik  qarakatlar  ibtidoiy  odamlar  hayotida  alohida  o‘rin  egallagan,  ya’ni  ular 

tirikchilikka kerak bo‘lgan narsalarni topishdan oldin shu buyum yoki hodisaga bog‘liq bo‘lgan 

magik harakatlarni bajarganlar. 

Ishlab  chiqarish  muvaffaqiyatiga  bagashlangan  sehrgarlik  harakatlari,  ishlab  chiqarish 

xarakteriga  qarab,  turli  shakllarda  va  har  xil  maqsadlarda  o‘tkazilar  edi.  Bunday  harakatlar 

ibtidoiy jamoa a’zolarining umumiy manfaati yo‘lida qilinar edi. 

Ibtidoiy jamoa ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojining darajasi, pastligi, kishilar hayotining 

urug‘  va  qabila  munosabatlari  tor  doirasi  bilan  cheklanganligi,  tabiat  kuchlari  oldidagi  ojizlik 

dinning  ilk  shakllarida  o‘z  in’ikosini  topgan.  Bu  ojizlik  ibtidoiy  odamning  sodda,  yuzaki 

tasavvurlariga asoslangan soxta, sehrgarlik usullarni qo‘llanishga majbur etgan. Ojizlik, qadimgi 

odamlarning  har  doim  mo‘‘jizaga  ishonish  bilan  xayoldagana  maqsadga  erishishiga  madad 

bergan. 

Ibtidoiy  dinlardagi  xayoliy  in’ikos  mahsuli  bo‘lgan  tog‘,  suv,  bo‘ron  quyosh, 

momaqaldiroq  xudosi  kabi  tasavvurlar  turli-tuman  bo‘lsa-da,  ular  oliy  va  past  tabaqalarga 

ajratilgan emas. Bunday ajratish jamiyat taraqkiyotining keyingi bosqichlariga o‘tilgandan so‘ng 

yuz bera boshladi. 

Jamiyat  taraqkiyotiga  mos  ravishda  ishlab  chiqaruvchi  kuchlar  ham  o‘zgarib,  rivojlanib 

borgan. Ishlab chiqarishni tashkil etuvchi va boshqaruvchi kuchlar - kishilar ham tabaqalanishda 

davom etgan, dunyoqarashlari kengaya borgan. 

---

 

 

 

9