|
Ташкилотнинг умумий риск ҳажми (риск-аппетити).
Юқорида келтирилган хатарларни амалга оширишдан
жами тижорат банк зарарлари стресс тестлари ва VАR
таҳлилининг комбинацияланган усули билан баҳолани-
ши мумкин. Усулнинг моҳияти турли хил риск омилла-
рининг қийматлари бўйича мумкин бўлган статистик ўз-
гаришларни ҳисобга олган ҳолда, шунингдек, молиявий
портфель структурасидаги мумкин бўлган ўзгаришларни,
шунингдек, турли хил риск турларини амалга ошириш
учун турли хил сценарийларга мувофиқ риск омиллари-
нинг қийматларини ўзгартиришни ҳисобга олган ҳолда
тижорат банкдаги йўқотишларни баҳолашдир.
Риск омилларининг қийматларини моделлаштириш
учун зарур статистик параметрлар ва маълумотлар рет-
роспектив маълумотларнинг статистик таҳлиллари ва
стресс тестининг белгиланган сценарийларидан бири
асосида аниқланади.
Белгиланган базавий қийматларга нисбатан риск
омилларидаги мумкин бўлган ўзгаришларни юзага чиқа-
риш учун логаритмик ўсиш суръатларини тақсимлашнинг
“нормаллиги” тахминидан фойдаланилади. Риск омилла-
рининг статистик ўзаро боғлиқлигини ҳисобга олиш учун
уларнинг логарифмик “рентабеллиги” корреляцияси мат-
рицаси ишлатилади, шунингдек, ретроспектив маълумот-
лар асосида ҳисобланади. Тасодифий сони сенсори қу-
йидаги формула орқали таянч сана учун унинг адолатли
қиймати билан боғлиқ тижорат банк портфели молиявий
натижа қадриятлар ҳисоблаш ҳар бири учун белгиланган
риск омиллар, бир вақтнинг ўзида ўзгаришлар N эҳтимо-
лий сценарийлар томонидан ишлаб чиқарилган:
N
i
D
R
R
R
t
t
t
B
i
,...,
1
,
T
,
1
1
0
=
∆
−
+
=
+
+
+
199
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
Ҳисобланган N молиявий натижа қийматлари кама-
йиб бораётган тартибда (портфель баҳосининг энг катта
ўсишидан, энг катта йўқотишгача) тартибланган),
N
i
R
R
B
i
B
i
,...,
1
,
1
=
≥
+
Шундан сўнг, зарур ишонч даражаси (1-а)га мувофиқ,
молиявий портфель VaR кўрсаткичининг қиймати қуйи-
даги формула бўйича аниқланади:
N
i
R
R
B
i
B
i
,...,
1
,
1
=
≥
+
, қайсики
B
M
R
— кутилаётган прогнозли молиявий натижалар;
B
N
R
)
2
1
(
α
−
якуний молиявий натижалар (рақам билан мо-
лиявий натижалар)
N
)
2
1
(
α
−
Бошқача айтадиган бўлсак, тарихий моделлаштириш
усули, молиявий портфелнинг VаR кўрсаткичини баҳолаш
сифатида, кутилган молиявий натижалар ва “маржинал”
молиявий натижалар ўртасидаги фарқни қабул қилади,
бу эса молиявий портфелнинг қийматини ўзгартириш
учун моделлаштириш жараёнида танланади, (α/2)N
бу
мумкин бўлган N дан бир мартадан ортиқ бўлмайди.
Умумий тижорат банк рискини баҳолаш – (риск аппе-
тити) сифатида қуйидаги ифода олинади:
B
N
B
M
R
R
VaR
Loss
)
2
1
(
α
−
−
=
−
=
Бундан ташқари, умумий риск ҳажми молиявий воси-
талар портфелини, ҳам кредит ташкилотининг савдо ва
тижорат банк портфелининг алоҳида таваккалчилик-
ларини баҳолашга, шунингдек, мумкин бўлган умумий
йўқотишлар миқдорини ва уларнинг айрим риск турлари
бўйича мониторингини баҳолашга имкон беради.
Тавсия этилган методология тижорат банкининг та-
лаблари ва тижорат банк назорати бўйича Базель
200
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
қўмитасининг тавсияларида баён этилган кредит ташки-
лотларининг умумий риск (риск-аппетити) миқдорини
баҳолаш ва мониторинг қилиш учун тижорат банк тавак-
калчилик бошқарувининг асосий муаммоларини ҳал қи-
лишга қаратилган.
Бунда Стохастик моделлаштириш (Монте-Карло) усул-
лари билан биргаликда стресс-тест усулларини қўллаш,
кредит ва бозор (фоиз, валюта, фонд) риск омиллар,
шунингдек, ликвидлиги риск омиллар, бизнес обрўсини
йўқотиш риски, ҳуқуқий риск ва риск концентрация-
си бир вақтнинг ўзида ўзгаришлар турли сценарийлар
фойдаланиш имконини беради, молиявий портфелининг
потенциал қийматидаги ўзгаришларни таҳлил қилади.
Стресс-тест бу – кутилмаган ёки экстремал вазиятда
(потенциал йўқотишлар) риск омилларининг маълум бир
ўзгариши тижорат банки ёки унинг филиалининг моли-
явий ҳолатига мумкин бўлган таъсирини профессионал
баҳолашдан иборат операцион ва молиявий рискларни
таҳлил этиш воситаси.
Жаҳон амалиётида стресс-тест кўпинча “тепадан-паст-
га” схемаси асосида амалга оширилади. Ушбу моделнинг
камчилиги шундаки, унда макроиқтисодий вазиятни
реал баҳолаш имконияти пастлиги. Хорижий банк секто-
ридаги йўқотишларнинг катта қисми кредит риски билан
боғлиқ бўлиши мумкин. Бозор таваккалчилигини амалга
оширишдан кўриладиган зарарлар таркибида фоизлар
ставкалари бўйича йўқотишлар 65–81 фоиз, капитал та-
ваккалчилигининг зарари 15–32 фоиз ва валюта риски-
дан кўриладиган зарарлар 3–4 фоизни ташкил этади.
Қуйидаги жадвалда стресс-тестларни ўтказиш учун
хатарларнинг асосий турларини баҳолаш моделлари ва
усулларининг шарҳи келтирилган.
201
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
4.2жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |
