So'z boshi

3-§. Lotinlar va peregrinlarning huquqiy holati
 
Lotinlarning huquqiy holati ikki qismga bo'lingan, ya'ni lotin-quldorlar 
tomonidan qulchilikdan lotinning ozod qilinishi bilan bog'liq bo'lgan huquqiy 
layoqat va Rim fuqarosi tomonidan alohida shartlar asosida ozod qilingan 
lotinlarga bo'lingan. 
 
Lotinlarning huquqiy holatiga ega bo'lishlik asoslari quyidagilardan iborat 
bo'lgan:
 
1.
    
Tug'ilgan farzand, otasi lotin bo'lsa ota huquqiy holati bilan belgilangan. 
Nikohsiz onadan tug'ilgan farzand ona huquqi bilan bog'liqligi;
 
2.
    
Davlat hujjatlari asosida lotinlik huquqiy holatiga taqdim etilgan bo'lsa;
 

---

3.
    
Rim fuqaroligidan ixtiyoriy asosda voz kechib, yer olishlik nuqtai 
nazaridan kelib chiqib, lotinlikka o'tishlik;
 
4.
    
Davlat qonunlarida ko'rsatilgan asosda lotin-quldor yoki Rim 
fuqaroligiga ega bo'lgan shaxslar tomonidan qulchilikdan ozod qilishlik 
asosida.
 
Lotinlarning ommaviy huquq va fuqarolik xususiy huquqlari doirasida 
huquqlarga ega bo'lishi biroz farqlangan. 
 
Ommaviy huquq asosida barcha lotinlarning Rim armiyasi safida xizmat 
qilishlari ma'n etilgan, ammo ular Rim shahriga kelgan paytda Rim xalq 
majlislarida ovoz berish huquqlariga ega bo'lgan.
 
Fuqarolik xususiy huquqida esa, savdo, mulk, shartnomaviy huquqlarga ega 
bo'lgan, o'zlari uchun huquq va majburiyatlarni keltirib chiqargan va huquq va 
majburiyatlari doirasida javobgarlikni ham o'tagan. 
 
Shuningdek, lotinlar tarkibida liniani (liniani) lotinlari ham bo'lib, ular 
vasiyatnoma tuzish, qonun bo'yicha meros olish huquqiga ega bo'lmaganlar, 
shuningdek, o'limi bilan barcha mulklarining o'z xo'jayiniga to'liq o'tkazilishi 
asosida huquqlari chegaralangan.
 
Ammo imperator Yustinian davriga kelib liniani lotinlari degan alohida 
xalqlar guruhi to'liq ravishda lotinlar millatiga qo'shilib ketdi. 
 
Bulardan tashqari lotinlar qadimgi lotinlarga va koloniyalarning lotinlariga 
bo'lingan. 
 
Qadimgi lotinlar mulkiy xuquqlari, sudda so'zlash va  nikohga kirishish 
xuquqlarining kengroq bo'lganligi bilan ajralib turgan.
 
Koloniyalar lotinlari esa Rim fuqarolari bilan nikohga kirish huquqiga ega 
bo'lmaganlar. Boshqa hollarda esa qadimgi lotinlar bilan teng xuquqga ega 
bo'lganlar.
 
Peregrinlar  Rim davlati tomonidan bosib olingan mustamlakalarning aholisi 
bo'lib, bular Gresiya, Misr, Galliya (Fransiya), Iberiya (Ispaniya) va boshqa 
mamlakatlardan kelgan shaxslardir. 
 
Peregrinlarning huquqiy faoliyatini, hatto sud munosabatlarini ham Rim 
davlati mahalliy organlari vakillari, mansabdor shaxslari, prokonsullar, 
propretorlar, prokuratorlar va legatlar tartibga solgan va boshqargan. 
 
Peregrinlarning huquqiy holati Rim davlati tomonidan ishg'ol qilingan, bosib 
olingan yerlar Rim davlati hududiga kiritilgan bo'lsa-da, lekin ushbu yerlarning 

---

xalqlarini qullikka tushirmasdan, o'tkazmasdan hamda ularga Rim fuqaroligi 
berilmasdan qolib ketishligidan kelib chiqqan. Ushbu huquqiy holatga ega bo'lgan 
xalqlar peregrinlar deb atalgan.
 
Peregrinlardan tug'ilgan farzand, so'zsiz peregrin deb tan olingan, shu bilan 
birga otasi peregrin bo'lgan farzandning huquqiy holati ota huquqiy holati bilan 
belgilangan. Nikohda turmasdan farzand ko'rgan peregrinka onaning bolasi ham 
peregrin bo'lib hisoblangan. 
 
Respublikanlar davrida sud qarori asosida jinoyat sodir etganligi uchun 
peregrinlikka o'tkazish, imperiya davrida badarg'a qilinish asosida ham peregrinlik 
huquqiy holati kelib chiqqan.
 
Peregrinlar siyosiy huquqlarga ega bo'lmagan, ular saylash va saylanish 
huquqidan mahrum bo'lib, ularga dushman (hostis) deb qaralgan.
 
Fuqarolik xususiy huquqida peregrinlar va Rim fuqarolari o'rtasidagi 
munosabatlarni hal qiladigan huquqiy normalar mavjud bo'lmagan. Ayniqsa, savdo 
munosabatlari chegaralangan. Bularning hammasini va bu qiyinchiliklarni bartaraf 
etish nuqtai nazaridan keyinchalik (ius gentium) xalqlar xuquqi vujudga keltirildi. 
 
Rim  fuqaroligiga ega bo'lishlikning yana o'ziga xos xususiyatlari mavjud 
bo'lib, bular Rim davlati oldida ko'rsatgan xizmatlari, mukofotlarga sazovor 
bo'lganligi uchun Rim davlatining qonunlari asosida fuqarolikka ega bo'lishlik, 
davlat hujjatlari va qarorlari asosida alohida peregrinlar guruhiga fuqarolikni 
berish, fiskal maqsadlari (ya'ni merosdan soliq olish) asosida va boshqa usullarda 
peregrinlarning Rim fuqaroligiga ega bo'lganliklarida ko'rinadi.