So'z boshi

8-§. Da'vo muddati tushunchasi va turlarga bo'linishi
 
Da'vo muddati deb, Rim xususiy huquqida buzilgan huquqni tiklashlik 
uchun ajratilgan vaqt mobayniga aytilgan. 
 
Rim huquqshunoslari har bir shaxsning huquqi noqonuniy harakatlar 
natijasida buzilar ekan, ular o'zining tasarruf doiralarida da'vo qilish huquqiga 
ega bo'lganligini, ammo da'voni joriy etish va qo'llash mulk egaligi bilan bog'liq 
ekanligini e'tirof etganlar. Ular da'vo qilishlik chegarasini istaganicha 
cho'zaverishi mumkin edi. Ammo davlat da'vo qilishlik chegarasining harakatda 
bo'lishligi va da'vo muddatining qo'llanishligining tarafdori edi. 
 
Qadimgi Rim huquqida, ayniqsa sinfiy davrda da'voni qo'llashlikda 
qonuniy muddatlarni qo'llash tushunchasi mavjud bo'lib, uning muddati V asrga 
kelib, Yustinian tomonidan 30 yil qilib belgilangan.
 
Qonuniy muddatning tugashi da'vo qilishlikni, da'voga bo'lgan huquqni 
tugatardi, ammo qarzdor tomonidan qarzni o'z bo'yniga olib iqror bo'lsa, uning 
uchun qo'llaniladigan da'vo muddati to'xtatilib, yangitdan da'vo qilish muddati 
boshlanardi. 
 
Da'vo muddatini joriy etishda huquqning buzilgan davrini aniqlash lozim, 
chunki u da'vo muddatining o'tishi bilan bog'liq bo'lgan. Masalan, olish-sotish 
shartnomasi bo'yicha sotib olingan mulk, haq to'langandan keyin sotib oluvchiga 
o'tishligi lozim edi, ammo sotuvchi sotib oluvchiga mulkni yetkazib bermaydi. 
Demak, da'vo qilish muddati shu huquqning buzilganligini bilgan paytdan 
boshlanadi. 
 

---

Qarz bergan va qarz oluvchi shaxs o'rtasidagi shartnomada olingan 
qarzning qaytarilishi muddati ko'rsatiladi, mabodo shu muddatda qaytarmasa, 
da'vo qilish muddati ushbu kundan boshlab amalga oshiriladi, ya'ni qarzni 
qaytarib oluvchidan talab qilish huquqi vujudga keladi. 
 
Ayniqsa, majburiyat huquqiy munosabatlarida ba'zan biron-bir harakatni 
sodir etishlikni to'xtatib turishlik to'g'risida kelishilgan bo'lishligi ham mumkin 
bo'lgan. Bunday paytda harakatni amalga oshirgan paytdan da'vo muddati 
boshlanadi. 
 
Da'vo muddati o'tishining to'xtalishi ham mumkin bo'lgan. Bu holatlar 
ko'pincha majburiyatlarni bajarishlik uchun tabiiy to'siqlar, hodisalar, yoki 
merosxo'r bo'lgan munosabatda mulkni hisoblab chiqish davri bilan bog'liqligi 
va boshqa hodisalar da'vo muddati o'tishini to'xtatib, u harakatlar olib 
tashlangandan keyin, da'vo muddati yana qaytadan tiklanilardi.