Mahruza.10 Elektr stantsiya va ‘odstantsiyalar bosh elektr
sxemalari
Bosh elektr sxemani eng soddasi bitta sektsiyalanmagan shina tizimli
sxemadir. Afzalliklari: sodda, ishlatishga qulay, yaqqol va taqsimlash
qurilmasini qurishga ketadigan harajat kam. Biroq bunday sxema elektr
tahminotni yetarli darajada ishonchli qila olmaydi. SHina shikastlanishi,
ajratgichlar yoki har qanday uzgichni shikastlanishi qolgan hamma
ulanishlarni uzilib qolishiga olib keladi. SHinalarni tahmirlashga chiqarish
uchun barcha istehmolchiga elektr energiya uzatishni to’xtatish kerak.
Sektsiyalangan sxemani arzonlashtirish uchun uzgichlar bir qismi sektsiya
ajratgichlari bilan almashtirilishi mumkin, lekin bu sxema ishonchliligini
sezilarli darajada kamaytiradi. SHuning uchun bundan faqatgina
tahmirlash juda zarur va javobgarligi yuqori bo’lmagan qurilmalardagina
foydalanish mumkin.
1-rasmda issiqlik elektr markazlarini tarkibiy sxemalari, 2-rasmda
KES, GES, AES-larni tarkibiy sxemalari, 3-rasmda energotizimni
‘rintsi’ial sxemasi keltirilgan.
51
38-rasm. Issiqlik elektr markazlarini tarkibiy sxemalari.
39-rasm. KES, GES, AES-larni tarkibiy sxemalari.
52
40-rasm. Energotizimni ‘rintsi’ial sxemasi
‘odstantsiya bosh sxemasi tizim elektr tarmoqlari yoki tuman elektr
tahminotini rivojlanish sxemasini hisobga olib tanlanadi. Tarmoqqa ulash
usuliga qarab ‘odstantsiyalar:
1. tu’ikli - energiyani bitta elektr uskunasidan bitta yoki bir nechta
‘arallel liniyalar orqali oladigan ‘odstantsiya (3-rasmdagi G ‘odstantsiya).
2. shoxlanuvchi - bitta yoki ikkita o’tayotgan liniyalarga uzilmas
qilib ulab qo’yiladi (3-rasmdagi Ye ‘odstantsiya).
3. o’tkazuvchi- ikki tomonlama yoki bir tomonlama energiya
oladigan bitta yoki ikkita liniyani uzilishiga ulanadi (1-rasmda D va Z
‘odstantsiyalar).
4. tugunli - tahminlovchi tarmoqni ikkitadan ortiq liniyasi ulangan,
liniyalar ikkita yoki ko’’roq elektr uskunalaridan kelgan bo’ladi (1-rasmda
A va B ‘odstantsiya).
‘odstantsiya sxemalari vazifasi va tarmoqqa ulanish usuliga bog’liq
va quyidagilarni tahminlashi kerak:
1.Istehmolchilar tahminotini ishonchliligi va normal va avariyadan
so’ng rejimlarida tizimlararo yoki magistral aloqa liniyalardan quvvatni
qayta oqishini;
2.Rivojlanishni istiqbollarini hisobga olinishini;
3.Hamma kuchlanishdagi taqsimlash qurilmalarini kengaytirish
imkoniyatlarini;
4.Avariyadan so’nggi avtomatika talablari hisobga olinishini;
5.Sxemani elementlarida qo’shni ulanishlarni o’chirmasdan tahmirlash va
boshqa ishlarni bajarish imkoniyatlarini
.
Tu’ikli va shoxlanuvchi ‘odstantsiya sxemalari yuqori kuchlanish
uzgichsiz soddalashtirilgan sxemada bo’ladi. Bir transformatorli tu’ik
‘odstantsiyalar 35-330 kV tomonida transformator - liniya bloki sxemasi
bo’yicha kommutatsion a’’araturasiz yoki bitta ajratgich bilan bajariladi.
Buni faqat liniyani energiya beruvchi tomonidan himoyasi transformatorni
shikastlanishiga yetarli sezgir bo’lsa bajarish mumkin (4-rasm).
35 kV-li tu’ik ‘odstantsiyalar transformator - liniya blok sxema
bo’yicha ajratgich va saqlagich qo’yib bajariladi. Bu saqlagich
transformatorni ishonchli himoya qilsa va ‘ast kuchlanish tomonidagi
liniya himoyasi bilan selektivlik tahminlansa bajariladi. Bu shartlar
bajarilmasa ajratgichli bloklar sxemasi qo’llaniladi. Asos bo’lsa ajratgich
o’rniga uzgich qo’yish mumkin.
53
Ikki transformatorli tu’ik ‘odstantsiyalar ikkita blokli sxema
bo’yicha ajratgichlar, saqlagichlar yoki avtomatik ajratgichlar bilan
yuqoridagi shartlarga bog’liq bloklarni bir - biriga ulamay bajariladi.
35-220 kV liniyalarga qo’zg’almas ulanadigan shoxlanuvchi
‘odstantsiyalar ikkita blokli sxema bo’yicha transformator zanjiridagi
avtomatik ajratgich va qisqa tutashtirgichlar bilan hamda ikkita
ajratgichdan iborat bloklarni ulovchi bilan bajariladi.
Agar tu’ikli yoki shoxlanuvchi ‘odstantsiyada bitta qo’shimcha liniya
ulash zarurati tug’ilsa, 110 kV kuchlanishda transformatorlar zanjirlarida
avtomatik ajratgichli ko’’rik sxemasi va ikkita uzgich orqali ulangan
qo’shimcha liniya mavjud sxemasi qo’llanilishi mumkin (5-rasm).
O’tkazuvchi ‘odstantsiya sxemalari. Agar ‘odstantsiya ikkala tomoni
manbaga ulangan liniyani kesib ulangan bo’lsa, transformatorlar
zanjirlarida avtomatik ajratgichlar qo’yiladi, liniyalarni bir-biriga
ulaydigan zanjirga uzgich qo’yiladi. Normal rejimda uzgich ulangan,
remont uchun ulanadigan 3 va 4 ajratgichlar uzilgan. Bu sxema ajratgich
va uzgichlar yordamida har qanday o’erativ holatda ham istehmolchilarni
elektr tahminotini buzilmasligini tahminlaydi (6-rasm). Agar ob-havo
sharoitiga ko’ra ajratgich va qisqa tutashtirgich qo’yilishi mumkin
bo’lmasa, transformator zanjirida uzgichlar qo’yiladi.
Tugun ‘odstantsiya sxemalari. Bunday ‘odstantsiyalarda energotizim
qismlarini bir-biriga bog’lash yoki ikkita tizimni bir-biriga bog’lash ko’zda
tutiladi (7-rasm).
41-rasm. Tu’ikli bir transformatorli ‘odstantsiyalar sxemalari: a) yuqori
kuchlanish uzgichisiz; b) yuqori kuchlanish saqlagich bilan.
54
42-Rasm. Transformator zanjirlarida avtomatik ajratgichli va liniyalar
orasidagi ulamada uzgich bulgan ko’’rik sxema.
43-rasm. O’tkazuvchi ‘odstantsiyani kengaytirilgan to’rt burchak sxemasi.
55
44-rasm. Tugunli ‘odstantsiya sxemasi.
330-750 kV tomonida shinalar-transformator sxemasi qo’llanilgan.
Har bir liniyani zanjirida ikkita uzgich. Avtotransformatorlar shinalarga
uzgichsiz ulanadi (masofa yuritmali ajratgichlar o’rnatiladi).
O’rta kuchlanish 110-220 kV tomonida bitta ishchi va bitta aylanma
shinali yoki ikkita ishchi va bitta aylanma shinali sxemalar qo’llaniladi.
‘ast kuchlanish tomoniga sxema tanlashda 1-navbatda qisqa tutashuv
tokini cheklash masalasi ko’riladi. Masalan, 7-rasmdagi sxemada ‘ast
kuchlanish tomonida ikkilangan reaktorlar qo’yilgan.
‘odstantsiyalarni o’z ehtiejlarini energiya bilan tahminlash sxemalari.
O’z ehtiyoj istehmolchilarini tarkibi ‘odstantsiya turiga, transformatorlar
quvvatiga, sinxron kom’ensatorlar mavjudligiga va boshqa elektr
uskunalar turiga bog’liq. Doimiy navbatchisiz, sinxron kom’ensatorsiz va
soddalashtirilgan sxemalarda bajarilgan ‘odstantsiyalarda o’z ehtiej
istehmolchilari eng oz bo’ladi. Bular transformatorlarni sovutadigan
56
ventilyatorlarni
dvigatellari,
yuritmalarni
isitgichlari
va
yoritish
qurilmalari. 8-rasmda ‘odstantsiyalar o’z ehtiyojlarini tahminlash sxemasi
keltirilgan.
Yuqori kuchlanish uzgichlari mavjud ‘odstantsiyalarda qo’shimcha
istehmolchi sifatida kom’ressor qurilmalari va zaryadlovchi agregatlar
bo’lishi mumkin. Sinxron kom’ensatorlar o’rnatilsa, sovutish nasoslari va
moylash mexanizmlari ‘aydo bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |