Mahruza 23. CHastota va tok bo’yicha
avtomatik yuksizlantirish
Elektr energiyani asosiy sifat ko’rsatkichi bu uning chastotasini
o’zgarmasligidir (f
50
0,1
Gts).
CHastotani
o’zgarishi sinxron
generatorlar quvvatini kamayishi, generatorni mahlum bir qismini
o’chirilishi yoki istehmolchilar yuklamalarini ortishi sababli vujudga
keladi. Istehmolchilar yuklamasini ortishi generatorni katta yuklanishda
ishlashiga olib keladi, natijada aylanish tezligi kamayadi, bu esa ishlab
chiqarilayotgan elektr energiyani chastotasini kamayishiga olib keladi.
CHastotani nominaldan kamayishi ishlab chiqarilgan energiyani sifatini
‘asaytiradi. Nominal chastotani tiklash uchun istehmolchilarni bir qismini
uzib qo’yish kerak bo’ladi. Istehmolchilarni bundan avtomatik ravishda
uzib qo’yish chastotali avtomatik yuksizlantirish (CHAYu) deyiladi.
CHAYu qurilmasi quyidagi asosiy talablarga javob berishi kerak:
Aktiv quvvatni yetarli bo’lmasligini o’ar qanday xarakteri va
sababidan qathiy nazar elektr energiya istehmolchilarini tarmoqdan
ajratishi zarur;
CHastotani qisqa vaqt davomida o’am 45 Gts dan ‘asayishiga yo’l
qo’ymaslik kerak, f<47 Gts chastotada maksimal ishlash vaqti 20
sek, f<48,5 Gts da esa 60 sekunddan oshmasligi zarur;
Elektr energiya istehmolchilarini o’chirishda birinchi navbatda
muo’im bo’lmaganlari o’chirilishi lozim;
Energotizim uzoq muddat ishlay oladigan darajagacha chastotani
tiklash.
96
Elektr energiya istehmolchilarini CHAYu qurilmasi bilan o’chirish
chastota f
49
49,2 Gts gacha kamayganda boshlanadi. Tarmoqdan
ajratilayotgan quvvat umumiy istehmol qilinayotgan quvvatdan va uni
chastotasini ‘asayishidan aniqlanadi va yuklamani rostlash effekti deyilib
K koeffitsient bilan xarakterlanadi.
K
R
n
(%)
f(%)
1,5
2,5
CHastotani
f
1% ‘astlashi energotizim umumiy yuklamasini
R
n
1,5
2,5% ga ‘asaytirishni talab etadi. Energotizimda aktiv quvvatni
yetishmasligidan chastotani ‘asayishi ishlab chiqarilayotgan va istehmol
qilinayotgan energiyalar quvvatlari tenglashgunga davom etadi. Demak,
yuklama aktiv quvvatini
R
n
‘asayishi aktiv quvvat R
d
yetishmasligiga
teng bo’ladi. SHuning uchun energotizim chastotasi nominal qiymatdan
(f
n
50
Gts)
qandaydir
f
qiymatgacha
kamayganda,
chastotani
nominalgacha tiklash uchun tarmoqdan uzilishi zarur bo’lgan quvvatni
(R
uz
) aniqlash uchun yuqorida keltirilgan ifodadan foydalanish mumkin.
Bu yerda
f(%)
(50-f)
100
50
R
n
(%)
R
d
(%)
R
uz
(%)
R
uz
100
R
n.nom
bu yerda R
n.nom
-energotizim chastotasi f
50 Gts bo’lgandagi yuklama
quvvati.
f(%),
R
n
(%) va K ni o’isobga olib quyidagini o’osil qilamiz:
R
uz
(50-f)K
R
n.nom
50
Avtomatikaning vazifasi R
uz
aniqlash va elektr tahminoti tizimidan
ajratishdir.
CHastota
meyorlashgandan
so’ng
o’chirilgan istehmolchilar
avtomatik qayta ulanadi (CHAKU). CHAYu qurilmasini ishga tushirish
tarmoq chastotasini o’zgarish tezligi yoki IVCH rusumli chastota relesi
yordamida chastotaning absalyut qiymatiga bog’liq xolda amalga
oshiriladi.
Bu rele kuchlanish transformatori orqali manbaga ulanadi va shunt
qarshiligi bilan rostlanadi (3.15-rasm, a). CHAYu va CHA+U qurilmalari
birga ishlashi istehmolchilarning chastota meyorlashganda qayta ulanish
vaqtini tezlashtiradi. CHAYu ni ZAU bilan ishlatganda yolg’on signal
bilan ishga tushishini yo’qotadi. 3.15-rasm, b da CHAYu ni CHA+U bilan
birga ishlash sxemasi keltirilgan. CHastota relesi (RCH) tarmoqdagi
chastota 48 Gts dan kam bo’lganda ishga tushadi, yahni RCH1
kontaktlarini ulaydi.
Bunda vaqt relesi RV1 ishga tushadi va uning kontaktlari mahlum
vaqtdan so’ng ulanadi. Oraliq RO rele ishga tushib RO1 va RO2
kontaktlarini ulaydi va RO3 ni uzadi. Bunda RO4 kontakt ulanib,
97
istehmolchi uziladi. RO2 kontakt ulanib RN relesi ishga tushadi va RN1
orqali o’z-o’zini blakirovka qiladi. RO3 ochiq bo’lgani uchun RV2 ishga
tushmaydi. Tarmoq chastotasi tiklangandan so’ng RCH va RV1 relelar
uziladi va RO1, RO2, RO4 kontaktlar o’am uziladi, RO3 esa ulanadi va
RV2 ishga tushadi, mahlum vaqtdan so’ng L (oraliq relesi) releni ishga
tushirib L1 va L2 kontaktlar istehmolchilarni ulaydi. Biroz vaqtdan so’ng
RV2 K releni uzib qo’yadi. SHunda sxema dastlabki xolatga qaytadi.
65-rasm. CHastotali avtomatik yuksizlantirish sxemasi.
CHAYu ning ikki xil usuli mavjud: chastotaning mutloq qiymati
bo’yicha va chastotani o’zgarish tezligi bo’yicha CHAYu. CHAYu ning
birinchi usuli ko’’incha sanoat korxonalarining elektr tahminot tizimida
qo’llaniladi.
CHastotaning mutloq qiymati bo’yicha CHAYu sxemasi 3.16-
rasmda keltirilgan. Sxemani ishlash ‘rintsi’i, mahlum bir berilgan
qiymatdan chastotani o’zgarishi bilan chastota relesi (RCH) ishga tushib,
oraliq relelari (RO) orqali mahlum bir qism istehmolchilarni uzib
qo’yishdan iborat.
98
66-rasm. CHastotaning mutloq qiymati bo’yicha CHAYu sxemasi.
Ikkinchi usul, yahni chastotani o’zgarish tezligi bo’yicha CHAYu
ning sxemasi 3.17-rasmda keltirilgan. Uning ishlash ‘rintsi’i, chastotaning
‘asayishi bilan istehmolchilarni mahlum tartibda uzishga asoslangan
bo’lib, ko’’incha energiya tizimlarida qo’llaniladi. CHastotani ‘asayishi
bilan chastota relesi (1RCH) ishga tushadi va birinchi navbatdagi
istehmolchilarni uzish uchun oraliq rele (1RO) ga im’ulg’s beradi. SHu
bilan birga bu ‘aytda oraliq rele (2RO) orqali maxsus elektrodvigatelli vaqt
relesi (2RV) o’am ishga tushadi.
67-rasm. CHastotani o’zgarish tezligi bo’yicha
CHAYu sxemasi.
Agar chastotaning nominal qiymati tiklanmasa, u xolda ikkinchi
chastota relesi (2RCH) ishga tushib, keyingi navbatdagi istehmolchilar
oraliq rele (3RO) orqali uzib qo’yiladi. Bundan keyin o’am chastotaning
nominal qiymati tiklanmasa, u xolda elektrodvigatelli rele (2RV) ishga
tushib, uchinchi navbatdagi istehmolchilar guruo’ini uzib qo’yadi.
Agar
yuqorida
keltirilgan
istehmolchilar
navbatma-navbat
o’chirilganda o’am chastota 49-50 Gts gacha ko’tarilmasa, ishga tushish
vaqti eng ko’’ bo’lgan vaqt relesi (1RV) orqali oxirgi navbatdagi
istehmolchilar (SO) guruo’i uzib qo’yiladi.
SHuni o’am o’isobga olish kerakki, chastota relesi «yolg’on» signal
sababli ishga tushganda (masalan, manba kuchlanishining qisqa vaqt
99
o’zgarishi, qisqa tutashuv ‘aytdagi chastotani ‘asayishi va boshqalar)
CHAYu qurilmasi ishga tushmasligi kerak.
CHAYu
qurilmalari
orqali
«noto’g’ri»
uzib
qo’yilgan
istehmolchilarni elektr tahminot tizimini tiklash uchun, 3.18-rasmda
keltirilgan, chastotali avtomatik qayta ulash (CHA+U) sxemalari
ishlatiladi.
Bu qurilmada ishga tushish chastotasi avtomatik ravishda
o’zgaruvchi IVCH-011 rusumli chastota relesi qo’llanilgan.
CHastotani ‘asayishi bilan chastota relesi (RCH) ishga tushadi va
o’zining kontaktlari orqali vaqt relesini (RV) ishga tushiradi.
Belgilangan vaqt o’tgandan so’ng vaqt (VR) relesi oraliq rele (1RO
va 3RO) larni ishga tushirish uchun im’ulg’s beradi. Oraliq rele (1RO)
istehmolchilarni uzish uchun komanda beradi, yahni CHAYu sodir bo’ladi.
Oraliq rele (3RO) ning (3RO3) kontakti uziladi, (3RO1) kontakti
yo’ilib chastota relesini ustavkasini o’zgartirishga signal beradi, (3RO2)
kontakti yo’ilib, (R’V) relesini ishga tushiradi. (R’V) relesi (R’V-1)
kontakti orqali oraliq relesi (2RO) ni ulaydi, lekin (2RO) rele ishga
tushmaydi, chunki (3RO3) kontakt ochiq xolda qolgan.
68-rasm. CHAYu qurilmalari orqali «noto’g’ri» uzib qo’yilgan
istehmolchilarni chastotali avtomatik qayta ulash sxemasi.
CHastota nominal qiymatga tiklangandan keyin, chastota relesi
(RCH) dastlabki xolatga keladi va oraliq relelari (1RO va 3RO) uziladi.
Bunda oraliq relesining (3RO3) kontakti ulanib qoladi va oraliq rele (2RO)
ishga tushadi. Oraliq relesi (2RO) o’zining kontaktlari (2RO1 va 2RO2)
orqali istehmolchilarni ulash uchun komanda beradi, yahni chastotaviy
avtomatik qayta ulash sodir bo’ladi.
Tok bo’yicha avtomatik yuksizlantirish (TAYu) bir liniya yoki
transformatorda buzilish bo’lganda boshqa liniya yoki transformatorga
ulashda ishlatiladi. Bunda transformator va liniyaning ruxsat etilgan o’ta
yuklanishini o’isobga olish kerak bo’ladi.
100
TAYu qurilmalarida vaqt relesi bilan birgalikda ishlovchi tok relelari
qo’llaniladi.
Tok bo’yicha yuksizlantirish qisqa vaqtli (masalan ZAU ishlaganda,
AQU ishlaganda va boshqalar) va uzoq vaqtli (masalan tarmoqning
buzilgan joyini tuzatish) bo’lishi mumkin.
Adabiyotlar
1. Rojkova L.D. S tantsiya va ‘odstantsiyalarning elektr asbob
uskunalari. O’qituvchi.1986
2. Gerasimenko A.A. ‘eredacha i ras’redelenie elektricheskoy energii.
Uchebnoe ‘osobiya - Feniks, 2008.
3. Tyagunov
M.G.
Netraditsionnaya
energetika.
‘od
red.
V.I.Vissarionova. – M. Izd. MEI, 1999.
4. Ari’ov N.M. Elektr stantsiyalarni elektr jixozlari. O’quv qo’llanma.
SHarq, 2005.
5. Obrezkova V.I.Gidroenergetika. M.Energoatomizdat, 2000.
6. Sayt: www.energystrategy. ru
47>
Do'stlaringiz bilan baham: |