Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

187
56.1-mashq. 
Quyidagi savollar asosida fikrlaringizni og‘zaki bayon qiling.
1. Siz Gretaning jazoratiga qo‘shilasizmi yo qarshimisiz? 
2. Gretaning muammoni hal etishga bo‘lgan yondashuvining qanday salbiy va ijobiy 
tomonlari bo‘lishi mumkin? 
3. Ekologik muammolarni keltirib chiqarayotgan holatlar haqida hech o‘ylab ko‘rganmi-
siz?
4. Ekologik muammolarni hal qilishda Greta tanlagan yo‘ldan boshaqa qanday usullarni 
taklif qila olasiz?
5. Siz o‘zingiz yashayotgan joyda atrof-muhitni asrash, himoya qilish, qayta tiklash 
uchun nimalardir qilganmisiz? 
6. Atrof-muhitni muhofza qilishga qaratilgan qanday milliy qadriyatlarimiz bor? Shular 
haqida gapiring.
56.3-mashq. 
Quyida berilgan sodda yig‘iq gaplarni sodda yoyiq gaplarga aylantiring.
1.
 Men qatnashdim. // 
Men kecha do‘stlarim bilan mahallamizni obod qilish uchun tashkil etilgan hasharda qat-
nashdim.
2.
Ertaga kelsin. 
3
. Boshlandi. 
4.
Asrab-avaylaylik. 
5.
Obod eting. 6. Ekaylik.
56.2-mashq. 
Matndagi ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning ma’nosini ustozingizdan 
so‘rab, daftaringizga yozing.
Matnni kengaytirishdan oldin u nima maqsadda yoziligani, qanday fikrlar bildirilgani, g‘oyasi 
aniqlab olinadi. Avvalo, matnni diqqat bilan o‘qib chiqish kerak Shundan so‘ng matnni quyidagi 
yo‘llar bilan kengaytirish mumkin:
– matnning bosh fikri, g‘oyasini shakllantiruvchi tayanch so‘z va iboralar, gap yoki mikromatn 
aniqlab olinadi.
– matn mazmuniga mos kiritma, ilova, izoh, eslatma, lirik chekinishlar kiritiladi; 
– lozim o‘rinlariga mazmunga mos maqollar, ibora, hikmatli so‘z va sitatalar, zarur hollarda 
badiiy-tasviriy ifodalar ham qo‘shiladi; 
– yig‘iq gaplarni yoyiq gaplarga, sodda gaplarni qo‘shma gaplarga, o‘zlashma gaplarni 
ko‘chirma gaplarga aylantirib yoziladi; 
– so‘zlar so‘z birikmalari bilan, sifatdoshlar o‘xshatish kabi vositalar bilan almashtiriladi;
– turli stilistik usullar, ritorik so‘roq, murojaat, undovlar qo‘llanadi;
–matnni kirish, xulosa va shaxsiy mulohazalar evaziga ham kengaytirishi mumkin;
 – matn mazmunini ochish uchun xizmat qiladigan tushuntirish va qo‘shimcha detallar 
qo‘shish; 
– muharir muallif bilan kelishgan holda matnningg qismlarini o‘zgartishi mumkin. 
Shundan so‘ng matn qayta o‘qib chiqiladi, xato va kamchiliklari tuzatiladi. So‘ng oq qog‘ozga 
sarlavha qo‘yib ko‘chiriladi.