A. G. Abdukadirov 2017 y

LXT topologiyasi - 
bu tarmok uzellari birlashuvining o‘rtacha geometrik 
sxemasi.
Hisoblash tarmoqlari topologiyasi turlicha bo‘lishi mumkin, lekin lokal 
hisoblash tarmog‘i uchun uchta tur umumiy hisoblanadi. Bular: aylanma, shinali va 
yulduzsimon turlardir. Ba’zan soddalashtirib aylana, shina, yulduz degan atamalar 
ishlatiladi. Biroq bu atamalar topologiya turi tom ma’noda aylana, to‘g‘ri chiziqli 
yoki aynan yulduz shaklida degan fikrni bildirmaydi.
Xar qanday kompyuter tarmog‘ini uzellar majmui sifatida ko‘rishi mumkin. 
Uzel - 
tarmoqning uzatish vositasiga ulangan xar qanday qurilma.
Topologiya tarmoq uzellarini ulash sistemasini o‘rtalashtiradi. Masalan, ellips 
xam yopiq egri, xam yopiq siniq chiziq aylanma topologiyaga, yopiq bo‘lmagan 
siniq chiziq esa - shina topologiyaga mansub. 
Aylana (doira) topologiya - tarmoq uzellarining yopiq egri (uzatish 
o‘rtasidagi) kabel bilan birlashuvini xosil qiladi. Uzatish (peredatchik) va qabul 
qilish (priyomnik) o‘rtasidagi xar bir oraliq uzel yuborgan xabarni retranslyasiya 
qiladi. qabul qiluvchi uzel faqat o‘ziga yuborilgan ma’lumotnigina aniqlaydi va 
qabul qiladi. 
Aylana topologiya nisbatan kichikroq kenglikda shug‘ullanuvchi tarmoq 
uchun juda mos keladi. Unda markaziy uzel yo‘qligi bois tarmoqning ishonchliligini 
oshiradi. Axborotni retranslyasiya qilish uzatish vositasi sifatida xar qanday turdagi 
kabeldan foydalanish imkonini beradi. Bunday tarmoq uzellari xizmat ko‘rsatish 

---

tartibining ketma-ketligi uning tezkorligini susaytiradi, uzellardan birining ishdan 
chiqishi aylana butunligini buzadi va axborotni uzatish traktini saqlash uchun 
choralar ko‘rishni talab qiladi. 
SHinali topologiya
- eng oddiy turlardan biri. U uzatish vositasi sifatida 
koaksial kabeldan foydalanish bilan bog‘liq. Ma’lumotlar tarmoq uzatish uzelidan 
shina bo‘yicha xar ikki tomonga tarqaladi. Oraliq uzellar kelayotgan axborotlarni 
translyasiya qilmaydi. Axborot barcha uzellarga kelib tushadi, lekin kimga 
jo‘natilgan bo‘lsa, faqat o‘shagina qabul qila oladi. Xizmat ko‘rsatish tartibi parallel. 
Bu xol shinali topologiya bilan LXTning tezkor xarakatini ta’minlaydi. Tarmoqni 
kuchaytirish va konfiguratsiyalash, shuningdek turli tizimlarga moslashtirish oson. 
SHinali topologiya tarmog‘i aloxida uzellarning buzilish extimolligiga chidamli. 
Ushbu turdagi topologiya tarmog‘i hozirchi kunda joriy etilgan. SHuni ta’kidlash 
lozimki, ularning ko‘lami kichkina va bir tarmoq doirasida turli xildagi kabeldan 
foydalanish imkonini beradi.
LPT yoki COM portlar orqali ulash 
Ba’zan kompyuterlar o‘rtasida COM yoki LPT portlar orqali aloqa qilish 
zaruriyati tug‘iladi. Buning qulaylik tomonolari shulardan iboratki, katta xajmli 

---

ma’lumotlarni olishda kompyuterni qattiq diskini chiqarish, ularni Master-Slave 
qilib ulash, kaompyuterni o‘chirish va yoqish kabi ortiqcha ishlarga zarurat 
tug‘ilmaydi. YAna ba’zan shunday xolatlar xam yuzaga kelishi mumkin. Masalan 
juda katta xajmdagi ma’lumotni biror bir boshqa kompyuterda ikkinchisiga 
ko‘chirmoqchi bo‘lasiz, lekin sizning kompyuterningizda na tarmoq kartasi bar va 
na uning qattiq diskini olish imkoniyati bor. Qattiq diskni olish uchun kompyuterni 
case ini bo‘shatish kerak. Lekin bu vaqtda sizning kompyuterinngizga berilgan 
kafolat muddati tugamagan bo‘lishi mumkin. Agar six kompyuterni ochsangiz u 
xolda kafolat muddati bekor qilinishi turgan gap. Xullas COM yoki LPT porlar 
orqali kopyuterlarni bir-birlariga ulashning bir-necha qulaylik tomonlari bor.
Ikkita kompyuterlarni LPT yoki COM portlar orqali ulash uchun bizdan talab 
qilinadigan narsa kabel va Windows ga ba’zi bir dasturlarni o‘rnatish. COM yoki 
LPT portlar orqali kompyuterlarni bir-birlariga ulash uchun maxsus ishlab 
chiqarilgan kabellar mavjud bo‘lib siz ularni kompyuter do‘konlaridan topishingiz 
mumkin. YAna shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki biror bir kompyuter ni COM port 
orqali ulashda agar sizning kabelingizning birinchi uchi kompyuterning COM 
poriga ulandimi, demak uning ikkinchi uchini xam aloqa o‘rnatilayotgan 
kompyuterning COM portiga ulash kerak. Agar LPT bilan ulanayotgan bo‘lsa, u 
xolda kabelning ikkala uchi xam kompyuterlarning LPT portiga ulangan bo‘lishi 
kerak. 
Kabel ulanib bo‘lingandan keyin Start->All Programs->Accessories-
>Communications->New Connection Wizard ga kiriladi va xosil bo‘lgan oynada 
Next tugmasi bosiladi, keyingi hosil bo‘lgan oynadan Set up an advanced 
connection tanlanadi va Next tugmachasi bosiladi (4.1 - rasm). Keyingi xosil 
bo‘lgan oynadan esa Connect directly to another computer tanlanadi. Keyingi hosil 
bo‘lgan oynada tanlash quyidagicha amalga oshiriladi.
Agar siz biror bir kompyuterga ma’lumot berish maqsadida bu aloqani 
o‘rnatayotgan bo‘lsangiz, u xolda siz Guest ni talaysiz aks xolda esa Host ni 
tanlashingiz kerak. Agar siz Host ni tanlab so‘ngra Next ni bosgan bo‘lsangiz, u 
xolda 4.2-rasmdagi kabi oyna hosil bo‘ladi. Ushbu oynadan esa aloqa 
o‘rnatilayotgan port tanlanadi (LPT yoki COM) so‘ngra esa Next tugmasi bosiladi. 

---

Keyingi xosil bo‘lgan oynadan ushbu kompyuterga kirishga ruxsat etilgan 
foydalanuvchilar nomi keltirilishi kerak so‘ngra esa yana Next bosiladi. Keyingi 
xosil bo‘lgan oynadan esa Finish tugmasi bosilib ulanish jarayonining dasturiy qismi 
yakunlanadi. 
Agar siz biror bir kompyuterdan ma’lumot olish maqsadida aloqa o‘rnatmoqchi 
bo‘lsangi. U xolda siz Guest ni tanlab Next ni bosishingiz kerak. Hamda keyingi 
xosil bo‘lgan oynadaga maxsus joyga siz o‘zingiz ma’lumot olmoqchi bo‘lgan 
kompyuterning nomini yozib so‘ngra Next tugmasini bosasiz. Keyingi oynada esa 
avvalgisidagi kabi port tanlanadi (LPT yoki COM). Keyingi xosil bo‘lgan oynadan 
esa Finish tugmasi bosilib ulanish jarayonining dasturiy qismi yakunlanadi