1. m-media tushunchasi m-medianing xususiyatlari

145. Peydjing tizimi va uning struktura sxemasini tushuntirib bering. 
Axborotlarni jo‘natishning asosiy xizmati har qanday peydjing tizimining muhim xizmati hisoblanadi. Uning vazifasi uzatish tizimini boshqarish (yoki uni terish) va axborotlarni abonentlarga bevosita jo‘natishdan iborat. 
Axborotlarni jo‘natishning asosiy xizmati peydjing tizimining muhim imkoniyatlarini aniqlaydi: abonentlar soni, qo‘llaniladigan protokol (yoki ularni terish), uzatish tezligi, uzatgichlar soni va ularning ish usuli va h.k. 
Axborotlarni uzatishning asosiy xizmati rouming (axborotlarni tarqatish) xizmati b-n yaqin hamkorlikda ishlaydi. Uning vazifasi axborotlarni peydjing yoki federal tizimga uzatishdan iborat. Rouming xizmati abonent 
hatto xizmat doirasidan tashqarida bo‘lganda ham axborotlarni qabul qilish imkonini beradi. Masalan, abonent boshqa shaharda xizmat safarida bo‘lganida, axborot u yashayotgan shaharning peydjing tizimiga jo‘natiladi. 
Bunday xizmatni amalga oshirish turli peydjing kompaniyalari o‘zaro tegishli bitimlarni ishlab chiqqandagina amalga oshirishi m-n. Axborotlarni jo‘natish asosiy tizimi axborotlarni tayyorlashning turli xil xizmatlariga 
bog‘liq. Qoidaga asosan, tuzilgan peydjing tizimida axborotlarni tayyorlash xizmatini birinchi amalga oshirish xizmati bo‘lib operatorlar yordamida axborotlarni tayyorlash xizmati hisoblanadi. Uning vazifasi abonent u-
n axborotlarni tayyorlash va uni axborotlarni jo‘natishning asosiy tizimi yoki rouming xizmati yordamida jo‘natishdan iborat. Peydjing tizimi abonentiga axborot jo‘natmoqchi bo‘lgan har bir shaxs peydjing kompaniyasiga 
qo‘ng‘iroq qiladi va uni operatorga uzatadi. Operator axborotni qabul qiladi, uni tizimga kiritadi va navbatdagi uzatishga tayyorlaydi. Axborotlarni tayyorlash xizmatining keyingisi uzoqlashtirilgan kirish xizmati 
hisoblanadi. U ajratib chiqarilgan operator joylarini tashkil etish va kompyuter aloqalarni jo‘natish imkonini beradi. Bu xizmatga uzoqlashtirilgan kirishning tegishli qismlarini amalga oshiruvchi ikki turdagi xizmat: ajratib 
chiqarilgan operator joylari va axborotlarni kompyuterda jo‘natish xizmatlari qarashlidir. Ajratib chiqarilgan operator joylari xizmati peydjing kompaniyasiga boshqa kompaniyalar va tashkilotlar u-n o‘zining tizimiga 
qulay kirish imkonini beradi. Masalan, tashkilotning ko‘pchilik xodimlari biror bir peydjing kompaniyasi abonentlari deylik, bunday holatda har safar axborot jo‘natish u-n peydjing kompaniyasiga qo‘ng‘iroq qilish ko‘p 
vaqtni oladi va juda noqulay. Bunday muammo bo‘lmasligi u-n tashkilotda ajratib chiqarilgan operator joylari o‘rnatiladi (yoki hatto ajratib chiqarilgan joylar tarmog‘i) va undan axborotlar bevosita jo‘natiladi. Axborotlarni 
kompyuterda jo‘natish xizmati axborotlarni jo‘natuvchi kompyuter tarmog‘idan foydalanish, elektron pochta yordamida kelgan xat to‘g‘risida axborot jo‘natish xizmatini bajaradi. Bunday xizmat abonentlar u-n juda 
qulay bo‘lib, ularni o‘z pochtalarini doimo nazorat qilib turishdan ozod qiladi. Navbatdagi axborotlarni tayyorlash xizmati bu raqamli axborotlarni jo‘natish xizmatidir. Bu xizmat peydjing stansiyasiga qo‘ng‘iroq qilingan 
har bir shaxsning abonentga operator yordamisiz mustaqil ravishda raqamli axborot jo‘natish imkonini beradi ( qo‘ng‘iroq qilishda DTMF telefonidan foydalanish shart). 
146.
3-avlod uyali aloqa tarmoqlari 2000-2010 yillarda butun dunyoda keng qoʻllanilgan va ularda foydalanilgan terminallar smartfonlar deb atalgan. 1 va 2-avlod tomonidan taqdim etilgan xizmatlardan tashqari, ushbu 
avlod tomonidan video qo'ng'iroqlar ham qo'llab-quvvatlandi. Aloqa tezligi juda tez, ko'plab qo'shimcha xizmatlar va mobil televidenie xizmatlarini o'z ichiga olgan 3G tarmoqlari 1,6-2,0 gigagertsli chastota diapazonida 
ishlaydi. Bunday uyali aloqa tarmoqlarining uzatish o'tkazish qobiliyati 100 Gts ni tashkil qiladi va keng polosali bog'liq tarmoq sifatida ham tanilgan. CDMA (Code Division Multiple Access), UMTS (Universal Mobile 
Telecommunications System) va EDGE (Enhanced Data Rates for GSM Evolution) standart texnologiyalari asosidagi 3G avlod mobil aloqa tarmog‘ining ma’lumotlarni uzatish tezligi soniyasiga 144 kb/s -2 Mb/s ni 
tashkil qiladi. Qo'llab-quvvatlaydi. Bundan tashqari, 3G tarmog'idagi xavfsizlik masalalari juda batafsil, jumladan videokonferentsiya Uchinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari UMTS (Universal Mobile 
Telecommunications System) va WCDMA (Wideband Code Division Multiple Access) standartlari, 3G tarmog'i EI (foydalanuvchi uskunasi), VLR, HLR, GGSN (Gateway GPRS (Umumiy paketli radio xizmati)) 
qo'llab-quvvatlashiga asoslangan. Tugun), GMSC (Gateway Mobile Switching Center), SGSN (Serving GPRS Support Node), RAN (Radio Access Network) va MSC (Mobile Switching Center) elementlari. UMTS- 
universal mobil telekommunikatsiya tizimi GSM standarti asosida ishlab chiqilgan uchinchi avlod mobil aloqa tizimidir. 3G tarmog'i 384 kbit/s dan ortiq tezroq elektron ma'lumotlarni uzatish tezligini taklif etadi, bu esa 
foydalanuvchilarga katta hajmdagi fayllarni tez-tez yuklab olish imkonini beradi. U 5 MGts kanal o'tkazish qobiliyatiga ega bo'lib, tarmoqli kengligidan foydalangan holda bir vaqtning o'zida 100 dan ortiq ovozli 
qo'ng'iroqlarni qabul qilish imkoniyatini qo'llab-quvvatlaydi yoki asl formatida 2 Mbit / s gacha tezlikda ma'lumotlarni uzatish qobiliyatiga ega. WCDMA - GSM standartiga asoslanmagan, kanallarni ajratish jarayoni 
CDMA texnologiyasiga asoslangan 3-avlod mobil aloqa tarmog'i texnologiyasidir. Keng polosali CDMA deb nomlanuvchi ushbu uchinchi avlod (3G) simsiz standarti ovoz va maʼlumotlar u-n yagona 5 MGts kanaldan 
foydalanadi, dastlab 384 kbit/s gacha tezlikni taklif qiladi. WCDMA AQShda AT&T va T-Mobile tomonidan qo'llaniladigan 3G texnologiyasidir. GPRS uyali aloqa standarti bo'lib, 2G va 3G uyali aloqa tarmoqlarining 
global aloqa tizimida ma'lumotlarni paketli almashtirishni amalga oshiradi. GPRS Yevropa telekommunikatsiya standartlari instituti tomonidan ilgari CDPD va i-rejim paketli kommutatsiyalangan uyali aloqa 
texnologiyalariga javoban tashkil etilgan. GMSC- bu MSC ning maxsus turi bo'lib, qo'ng'iroqlarni mobil tarmoqdan tashqariga yo'naltirish u-n ishlatiladi.

---

147.
wiMAX (IEEE 802.16e standarti) mobil aloqa tarmog`i asosidagi mobil aloqa tarmog`ini qurish texnologiyasiga raqobatdosh texnologiya yaratish 3GPP loyihasi a`zolariga 
LTE deb ataluvchi OFDM texnologiyasi asosidagi UMTS ning rivojlangan variantini ishlab chiqish majburiyatni vujudga keltirdi. LTE tarmog`i ikkita muhim tarkibiy qismdan iborat: E 
UTRAN radio kirish tarmog`i va SAE (System Architecture Evolution) birlamchi tarmog`3GPP loyihasining SAE tarmog`iga bo`lgan asosiy talabi tarmoq strukturasini maksimal darajada soddalashtirish va UMTS 
tizimi u-n xarkterli bo`lgan tarmoq protokollari funktsiyasini takrorlanishini istisno qilish talabi qo`yilgan. E-UTRAN radiokirish tarmog`i faqat eNB (evolved Node V) bazaviy 
stantsiyalaridan tashkil topgan texnik tasniflash qatorida qaraladi. eNB bazaviy stantsiyasi EUTRAN to`liq bog`langan tarmog`i elementi hisoblanadi va bunda X2 interfeysi orqali “har biri har biri b-n” usulida bog`lanadi. 
X2 interfeysi LTE_ACTIVE holatida mobil terminalda xendoverni qo`llaydi. Har bir bazaviy stantsiya SAe bazaviy tarmog`ining paketlar kommutatsiyasi usulida qurilgan Sic
interfeysiga ega. SAE birlamchi tarmog`i ba`zan EPC (Evolved Packet Core) tarmog`i deb atalib, MMe va UPE mantiqiy elementlaridan tuzilgan MME/UPE tugunlarini o`z ichiga oladi. MMe (Mobility Management 
Entity) mantiqiy elementi abonent terminali mobilligini boshqarish vazifalarini hal qilishga javob beradi va E- UTRAN tarmog`ining eNB bazaviy stantsiyasi b-n C-plane (interfeys Sl-S) boshqarish tekisligi protokollari 
yordamida o`zaro aloqani amalga oshiradi. UPE (User Plane Entity) mantiqiy elementi Uplane foydalanuvchi tekisligi protokoliga mos holda foydalanuvchilarning ma`lumotlarini uztilishiga javob beradi va S1-
U interfeysi vositasida eNB b-n o`zaro aloqani amalga oshiradi. S1 interfeysi tufayli bazaviy stantsiyalar bir nechta MME/UPE tugunlari b-n bog`lanadi. Bu esa tarmoq resurslaridan oqilona foydalanish imkonini beradi, 
bunday interfeys Sl-flex deb ataladi. LTE tarmog`ida UMTS tarmog`idagidan quyidagi funktsional farqlari mavjud: 1.eNB bazaviy stantsiyalari radioresurslarni boshqarish (Radio Resource Menejment - RRM);
Radiokanallarni boshqarish (Radio Bearer Control), ulanishga ruxsatni boshqarish (Radio Admission Control), mobillikni boshqarish (Connection Mobility Control), resurslarni dinamik taqsimlash (Dynamic 
Resource Allocation). Xuddi shunday, E UTRAN radiokirish tarmog`ida eNB bazaviy stantsiyalari UMTS tarmog`idagi Node V bazaviy stantsiyasi va ko`p hollarda RNC kontrolleri funktsiyalarini qo`shgan holda 
radiointerfeys protokollarini boshqaradi. 2. MMe mobillikni boshqaruv tarmoq elementi eNB bazaviy stantsiyaga chaqiriq (paging) xabarini taqsimlanishiga javob beradi. Bundan tashqari, 
MMe boshqaruv tekisliklari protokollarini boshqaradi: abonent terminallarini identifikator b-n ta`minlaydi, tarmoq xavfsizligini ta`minlaydi, abonentlarning xabarlarini to`g`riligini tekshiradi va roumingni boshqaradi.
148. 
Radiochastota spektrining cheklanish muammosini yechish yo‘lida mobil radioaloqa rivojlanish bosqichida trank tizimi paydo bo‘ldi. Texnalogiyaning rivojlanishi radioaloqa kurilmalarining ishlab chiqishini 
munosib bosqichga olib chiqdi. Ayniqsa narx va xizmat kursatishi chastota spektrining cheklanganlik b-n bog‘liq bo‘lgan muammolarni vujudga keltirdi. Qattiq mustaxkamlangan radioaloqa chastota kanallarini tashkil 
etayotganda spektrning ortiqcha yuklanishi kutilyotgan operativ aloqaga olib kelamaganlik jarayoniga duch kelishga to‘g‘ri keldi. Texnikani rivojlanishi esa bu muammoni yechilishga sabab bo‘ldi. Bu yechim tarkibi 
quyidagicha, ya’ni xar bir kanal aniq foydalanuvchiga mustaxkamlanadi, sistema esa band bo‘lmagan chastotani o‘zi tanlaydi va abonentga muloqat aloqasini ulab beradi. Abonentga istalgan bo‘sh kanalga chiqish va 
bo‘sh kanallarni izlash natijasida abonent-trank tizimi tug‘ildi, xamda ularning yoqib o‘chirilishini aloxida elektron uskuna shug‘ullana boshladi. Trank tizimi abonentlar o‘rtasidagi kanallarni dinamik taqsimlashni 
ta’minlaydi va shu tizimga ajratilgan radio spektrni bir xil va to‘liq yuklaydi. Trank tizimini efektiv ishlashi u-n bir xil kanallarga kirishda sistemaning umumiy bandligi nimadan (joylanishini )terilishini bilish lozim. Rasm 
5.1.Bu rasmda birlamchi shtrixda xar bir kanalni band qilishi ko‘rsatilgan, ikkilamchi shtrixda esa –butun tizimlar mavjud. Agar etibor bersak, biz shuni ko‘ramizki trank tizimi ko‘p sonli abonentlarni ulanishiga va aloqa 
u-n ajratilgan chastotalarni yutushiga imkon beradi. Telefonga mo‘ljallangan ,bo‘sh kanalni tanlash prinsipiga asoslangan birinchi trank tizimi –“altay” sistemasi bo‘lgan. Trank tizimi quyidagi asosiy guruhlarga bo‘linadi: 
Boshqaruv kanaliga ega bo‘lmagan; Ajaratilgan boshqaruv kanali; Taqsimlangan boshqaruv kanali;