O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI
Ikromjon KUZIKULOV
QO'QON XONLIGI
TARIXI
(o 'quv-uslubiy qo llanma)
«Namangan» nashriyoti
2014
UO'K: 812.512.133-1
КВК: 84(5У)7
К-88
I. U. Kuzikulov
Qo'qon xonligi tarixi (o'quv-uslubiy qo'llanma). - “Namangan”
nashriyoti, 2014. 84 bet.
Mas'ul muharrir: A. A. Erqo'ziyev,
tarix fanlari nomzodi
Taqrizchilar:
M.U. Qayumov,
tarix fanlari nomzodi
Z. Sh. Madrahimov,
tarix fanlari nomzodi
Ushbu o'quv-uslubiy qo'llanma Namangan davlat universiteti
o'quv-uslubiy kengashining 2014-yil 26-apreldagi 8-sonli yig'ilishida
muhokama qilinib, nashrga tavsiya etilgan.
© I. Kuzikulov
ISBN - 978-9943- 4343-0-8
© «Namangan» nashriyoti, 2014.
SO'Z BOSHI
Jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri hisoblangan vatani-
miz ko'p asrlik davlatchilik tarixiga ega. Arxeologik manbalar,
“Avesto” kabi mahalliy yozma manbalar, qolaversa, Yunon, Rim,
Xitoy tarixchilarining qadimiy asarlarida davlatchilik tarixiga oid
ma'lumotlar yetarli. Lekin sho'rolar davrida bir necha ming yillik
davlatchiligimiz tarixi to'laqonli o'rganilganligi haqida xulosa
qilish qiyin. Garchi ijtimoiy va milliy tenglik haqida jar solingan
bo'lsa-da, milliy davlatchilik g'oyalarigina emas, hatto davlat
chilik tarixini o'rganishga ham to'sqinlik qilindi. Natijada tarix
o'qitishning ilmiylik, ilmiy xolislik, inson omili kabi eng asosiy
tamoyillari buzildi. Amir Temur, Shayboniyxon kabi buyuk
imperiya qurgan shaxslar yovuzlikda, Dukchi eshon, Po'latxon
kabi milliy-ozodlik kurashi rahbarlari yoki Turkiston muxtoriyati
rahbarlari ayirmachilik (separatizm)da ayblangan. Vatanimiz
tarixi o'rniga Rossiya tarixini o'rganish muhim deb topilgan.
Xonliklar davri tarixi o'zbek davlatchiligi tarixida muhim
ahamiyatga ega bo'lgan davrlardan biri hisoblansa-da, Xiva,
Buxoro va Qo'qon xonliklari tarixini o'rganish va o'qitishga
yetarli darajada e'tibor berilmagan. Aksincha, xonlaming
“qonxo'rligi”, “axmoqligi”, mingboshi, qozilaming “axloqsizligi”
haqida ertaklar to'qilgan ediki, xalqning tasavvurida ularga
nisbatan nafrat hissi tarbiyalandi.
Vatan tarixini o'rganishda tarixiy o'lkashunoslik ma'lumot-
laridan foydalanish muhimdir. Farg'ona vodiysida vujudga kelib,
o'z sarhadlarini qisqa muddat ichida g'arbda O'ratepa, Jizzax-
gacha, sharqda esa Issiqko'l hududlarigacha kengaytira olgan,
Xitoy imperiyasi bilan Sharqiy Turkistonda urush olib borib, o'zi
uchun foydali shartnoma tuzishga majbur qilgan Qo'qon xonligi
tarixini o'rganish sho'rolar davrida ahamiyatli emasdi. A. Ha-
sanov, A. Nabiyev, A. Qayumov, E. Hojiyev, A. Troitskaya,
H. Ziyoyev, H. Bobobekov, F. G'afforov, V. Akramov, S. Ishan-
xanov, V. Ploskix, T. Beysembiyev, E. Xurshut, A. Mahkamov,
Sh. Vohidov kabi tarixchilarning bir necha asarlari e'lon qilingan.
Lekin, bu 167 yillik xonlik tarixi uchun yetarli emas edi. Qo'qon
-
3
-
xonligi tarixiga oid sho'ro davri adabiyotlari ushbu davlatda
kechgan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy jarayonlar kommunistik
partiya mafkurasiga bo'ysundirilgan holda, sinfiylik nuqtai nazari-
dan o'rganilgan.
Mustaqillik yillarida Qo'qon xonligi tarixini o'rganish uchun
keng imkoniyatlar ochildi. Ilmiy jumallarda va ilmiy-nazariy
konferensiyalarda xonlik tarixiga oid yuzlab ilmiy maqolalar e'lon
qilindi. H. Bobobekov, Sh. Vohidov, Y. Qosimov kabi tarixchi-
laming asarlari nashr etilib, keng kitobxonlar ommasiga taqdim
etildi. Ustoz tarixchilaming izidan borgan bir necha yosh
tarixchilar esa Qo'qon xonligi tarixi bo'yicha tadqiqod ishlarini
olib bordilar. Tez orada bu yosh tadqiqodchilaming izlanishlari
o'z natijasini berdi. Tarix fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish
uchun 2004-yilda Z. A. Ilhomov “Aliquli amirlashkar va uning
Qo'qon xonligi siyosiy hayotida tutgan o'm i” mavzusida, 2006-
yilda B. Ya. Tursunov “Qo'qon xonligida harbiy ish va qo'shin:
holati, boshqaruvi, an'analari” mavzusida, Sh. Yu. Mahmudov
2007-yilda “Qo'qon xonligining ma'muriy-boshqaruv tizimi
(1709-1876-y.y.)” mavzusida, Z. Sh. Madrahimov 2009-yilda
“Qo'qon xonligida savdo munosabatlari” mavzusida, Sh. T. Qo'l-
doshev 2009-yilda “Qo'qon xonligi va Sharqiy Turkiston
o'rtasidagi siyosiy, iqtisodiy madaniy aloqalar (XVIII-XIX asr-
ning birinchi yarmi) mavzusida dissertatsiyalarini muvaffaqiyatli
himoya qildilar.
2004-yili o'lka tarixini chuqurroq o'rganish maqsadida
Namangan davlat universiteti tarix fakuPtetida “Qo'qon xonligi
tarixi” nomli maxsus kurs tashkil etildi va tez orada fakul’tet
talabalarining eng sevimli fanlaridan biriga aylandi. Ushbu o'quv-
uslubiy qo'llanmaning yozilishiga ham tarix yo'nalishi talaba
larining fanga bo'lgan qiziqishlari sabab bo'lgan. O'quv-uslubiy
qo'llanmada Qo'qon xonligi tarixi haqida ma'lumot beruvchi
manbalar, adabiyotlar, xonlikning vujudga kelishi, shart-sha-
roitlari, minglar sulolasi, ularning xonlikni rivojlantirishdagi o'mi
haqida ma'lumot berish bilan birga xonlikda ijtimoiy-iqtisodiy
ahvol, xonlikning tashqi siyosati, xalq harakatlari va madaniyatiga
doir ayrim ma'lumotlar o'z aksini topgan.
-
