Адабиётлар

Назорат саволлари 
1. Бинар дарахт тушунчаси.
2. Бинар дарахт қандай хосил қилинади?
3. Кўп ўлчамли дарахтни қандай қилиб бинар дарахт кўринишига 
келтириш мумкин?
4. Дарахтда қандай амалларни бажариш мумкин?
5. Дарахтда кўрув қандай амалга оширилади?

---

―Маълумотлар тузилмаси ва алгоритмлар‖ фанидан маърузалар матни.
муаллиф: Б.Б.Акбаралиев 
10-маъруза. Қидирув алгоритмларини тадқиқ қилиш 
Режа: 
1. Қидирув тушунчаси 
2. Қидирув алгоритмлари 
3. Қидирув алгоритмларининг самарадорлиги 
4. Қидирувни мукаммаллаштириш усуллари 
 
Калитли сўзлар: қидирув, жадвал, файл, калит, ноёб калит, иккиламчи 
калит, ташқи калит, ички калит, кетма-кет қидирув, индексли кетма-кет 
қидирув, 
қидирув 
самарадорлиги, 
жадвални 
қайта 
тартиблаш, 
транспозиция, бинар қидирув, мукаммал дарахт. 
Маълумки, ахборот технологиялари жадал суратлар билан
ЭХМда маълумотларни қайта ишлашда қидирув асосий амаллардан 
бири бўлиб ҳисобланади. Унинг вазифаси берилган аргумент бўйича массив 
маълумотлари ичидан мазкур аргументга мос маълумотларни топишдан 
иборат. 
Ихтиѐрий маълумотлар мажмуаси жадвал ѐки файл деб аталади. 
Ихтиѐрий маълумот (ѐки тузилма элементи) бошқа маълумотдан бирор бир 
белгиси орқали фарқ қилади. Мазкур белги калит деб аталади. Калит ноѐб 
бўлиши, яъни мазкур калитга эга маълумот жадвалда ягона бўлиши мумкин. 
Бундай ноѐб калитга бошланғич (биринчи) калит дейилади. Иккинчи калит 
бир жадвалда такрорлансада у орқали хам қидирувни амалга ошириш 
мумкин. Маълумотлар калитини бир жойга йиғиш (бошқа жадвалга) ѐки ѐзув 
сифатида ифодалаб битта майдонга калитларни ѐзиш мумкин. Агар калитлар 
маълумотлар жадвалидан ажратиб олиниб алоҳида файл сифатида сақланса, у 
ҳолда бундай калитлар ташқи калитлар дейилади. Акс ҳолда, яъни ѐзувнинг 
бир майдони сифатида жадвалда сақланса ички калит дейилади. 
Калитни берилган аргумент билан мослигини аниқловчи алгоритмга 
берилган аргумент бўйича қидирув деб аталади. Қидирув алгоритми 
вазифаси керакли маълумотни жадвалда топиш ѐки йўқлиги аниқлашдан 
иборатдир. Агар керакли маълумот йўқ бўлса, у ҳолда иккита ишни амалга 
ошириш мумкин: 
1.
маълумот йўқлигини индикация (белгилаш) қилиш 
2.
жадвалга маълумотни қўйиш. 
Фараз қилайлик, k – калитлар массиви. Ҳар бир k(i) учун r(i) – 
маълумот мавжуд. Key – қидирув аргументи. Унга rec - информацион ѐзув 
мос қўйилади. Жадвалдаги маълумотларнинг тузилмасига қараб қидирувни 
бир неча турлари мавжуд.