Kurs ishi pulning mohiyati va asosiy vazifalari reja: kirish pulning kelib chiqishi va mohiyati Pulning vazifalari va ularga tavsif

Pul jamg’arma vositasi vazifasi.
Pulning bu vazifasi sotish va sotib olish 
jarayoniga zarurat bo’lmagan holda yuzaga keladi. Agar tovar ishlab 
chiqaruvchi tovarni sotgandan keyin uzoq vaqt davomida boshqa tovar 
sotib olmasa pul muomala va to’lov oborotidan chetlashadi. Yig’ilgan pullar 
jamg’arma vositasi vazifasini b
ajaradi. Tovar ishlab chiqarish va muomala 
jarayoni pulni jamg’arishga imkoniyat yaratadi. Jamg’arma ikki yo’nalishda 
yuzaga kelishi mumkin. Maqsadli jamg’arish yoki umuman jamg’arish. 
Shunaqa jamg’armalar borki, aniq bir mo’ljal bo’lmagan holda 
yig’ib
 boriladi
, maqsadli jamg’armada odamlar mashina,
 asbob-uskuna, uy 
joy sotib olish yok
i boshqa ma’lum maqsadni amalga oshirish uchun 
mablag’ jamg’aradilar.
Pulning jamg’arma vositasi vazifasi pulning pul oborotidan chiqib ketishiga 
olib keladi. Jamg’armada pul pul oborotining qaysidir kanallarida turib 
qoladi va 
natijada u mavjud oborotdan 
ajralib ma’lum vaqtgacha oborotga qaytib 
tushmasligi mumkin. Pulning jamg’arma va boylik to’lash vositasi vazifasi 
pul muomalasini stixiyali ravishda boshqarib boradi. Tovar ishlab chiqarish 
hajmining uzluksiz o’zgarib turishi, pul massasining doimiy o’zga
rib 
turishiga olib keladi. 
Qimmatbaho metallar, buyumlarning muomalaga kelib-ketib turishi, pul 
massasining hajmini ushlab turishi, pul muomalasi kanallarida pul oqimi 

---

15 
ko’payib ketishining oldini olishi mumkin. Pulning muomala vositasidan 
chiqib jamg’armaga aylanishi va jamg’armaning muomala vositasiga 
aylanishi pul tizimini muvozanatda ushlab turuvchi zaruriy shart 
hisoblanadi. Pulni jamg’arishga undaydigan omil
-uning maxsus tovar, 
umumiy ekvivalentligi ya’ni, boshqa barcha tovarlarga xohlagan vaqtda 
almashtirish mumkinligidadir. 
Pulga sifat va son jihatdan yondashish mumkin. Chunki pulning sifati, soni 
bor. Pulning sifati cheksiz bo’lishi, ya’ni pulni zarur bo’lganda xo
xlagan 
tovarga aylantirish imkoniyati mumkinligida o’lchansa, son jihatdan, 
albatta, pul summasi cheklangan bo’lishi mumkin, chunki unga cheklangan 
miqdorda tovar sotib olish mumkin. 
Demak, pulning sifat jihatdan cheklanganligi bilan son jihatdan 
cheklanma
ganligi o’rtasida qarama
-qarshilik bor. Mana shu qarama-
qarshilik pulni jamg’arishga, pul qancha ko’p bo’lsa, uni yanada 
ko’paytirishga intilishga olib keladi. Jamg’arma vazifasi pul muomalasida 
asosiy bo’lmasa
-da, uni olib borishda katta ahamiyatga ega. J
amg’arish, 
xazina to’plash qiymatning qotib qolishiga olib keladi. Xazina 
to’plash
 vositasi rolini tarixan oltin, keyinchalik boshqa qimmatbaho 
metallar, toshlar o’ynab kelgan va hozirgi kunda ham shu
tovarlar boylik 
(pul) sifatida jamg’arilib kelinmoqda. Xazina sifatida oltin yoki boshqa 
qimmatbaho metall, toshlarning roli rivojlangan mamlakatlarda deyarli 
yuqori emas, chunki mamlakat iqtisodiy jihatdan barqaror bo’lsa, pulni biror 
qimmat baho metallg
a qo’yib qotirib qo’ygandan ko’ra, unga davlat yoki 
korporatsiyalarning qimmat baho qog’ozlarini sotib olib, ulardan har yili 
daromad ko’rgan ancha qulay hisoblanadi.
Tadqiqotlar shuni ko’rsatganki, 100 biznesmendan faqat 4 tasi o’z pulini 
to’g’ri jamg’arib boyib kelar ekan. Qolganlari bo’lsa
 pulni topadi, lekin 
qanday jamg’arish yo’lini bilmasdan uni yo’qotarkan.
Bozor iqtisodi yuksak rivojlangan mamlakatlarda pul 
mablag’ini quyidagi 
aktivlarga qo’yish afzal hisoblanadi.
Birinchidan, davlatning qimmatbaho qog’ozlari, ya’ni uzoq muddatli 
obligatsiyalar, qisqa muddatli veksellarga qo’yish. Davlatning qimmatbaho 
qog’ozlari kafolatlangan bo’ladi va ularning bahosi kamda
n-kam hollarda 
o’zgaradi. O’zgarganda ham sezilarsiz miqdorda o’zgaradi. Shuning uchun 
ham davlat qimmatbaho qog’ozlari yuqori likvidlikka ega bo’ladi.
Ikkinchidan, sanoat korxonalari va korporatsiyalarning qimmatbaho 
qog’ozlari, ya’ni aktsiya va obligatsiyalariga qo’yish. Korporatsiya, 

---

16 
korxonalarning aktsiya, obligatsiyalarining ishonchliligi davlatnikiga nisbatan 
kam bo’lishi mumkin. Chunki ularning bahosi u yoki bu sabab bilan tushib 
ketsa, qo’yilgan mablag’ ko’zlangan natijani bermasligi mumkin. Agar 
ma
blag’ iqtisodiy barqaror korxonalarning qimmatbaho qog’oziga qo’yilsa u 
davlatning qimmatbaho qog’oziga nisbatan yuqori daromad keltirishi 
mumkin. 
O’zbekiston
 sharoitida korporatsiya, assotsiatsiya, korxonalarning 
qimmatbaho qog’ozlarini chiqarish, ularning ikkinchi sotilish bozorini 
vujudga keltirish va rivojlantirish bo’yicha ancha ishlar amalga 
oshirilmoqda. Hozirgi vaqtda qimmatbaho qog’ozlar bozorini rivojlantirish 
va takomillashtirish dolzar
b vazifa hisoblanadi va bu jarayon O’zbekiston 
iqtisodini rivojlantirishning asosiy dastaglaridan biri bo’lib qoladi.
Uchinchidan, pulni qimmatbaho, noyob buyumlarga, san’at asarlarlariga 
qo’yish yo’li bilan jamg’arish. Bu usulda iqtisodning ijobiy va salb
iy 
tomonlarga o’zgarishiga qaramasdan buyumda ifodalangan qiymat o’zini 
yo’qotmaydi. Agar davlat barqaror iqtisodga ega bo’lib, bozor 
munosobatlari yaxshi rivojlangan bo’lsa, bu aktivlarning likvidligi uncha 
yuqori bo’lmasligi mumkin. Pul yuqori darajadagi
likvidlilikka ega bo’lgani 
uchun, uni xohlagan vaqtda
, xohlagan to’lovni to’lashga yo’naltirilishi 
mumkinligi uchun, u nominalini o’zgartirmasligi uchun pul
jamg’arma va 
xazina to’plash vazifasini bajaradi.
Pul jamg’armasi boylikning bir shakli hisoblanadi. Kishilar boylikni faqat pul 
shaklida emas, boshqa shakllardan - masalan, uy-joy, yer, mashina, asbob-
uskuna, aktsiya, obligatsiya va boshqa shaklda ham mujassamlashtirishi 
mumkin. Boylikning bu shakllarida likvidlilik darajasi pulga nisbatan (agar 
inflyatsiya bo’lmasa) past bo’ladi va ularning narxi ham o’zgarishi mumkin. 
Yer, uy-joy, asbob-
uskuna, qimmatbaho qog’ozlarni pulga aylantirmasdan 
turib biror to’lovni qoplash uchun yo’naltirib bo’lmaydi. Pulni bo’lsa 
xohlagan paytda turli to’lovlarni qoplash uchun yo’naltirish mumkin. 
Inflyatsiya sharoitida pulni jamg’arish xohlagan rejani amalga oshirishga 
imkon bermasligi mumkin. Chunki jamg’ariladigan pullar o’
z qadrini bir 
necha marta yo’qotib boradi va unga ishonch yo’qoladi. Bu sharoitda milliy 
pul birliklari muomala va to’lov vositasi, hamda baholar masshtabi bo’ladi, 
lekin jamg’arish vositasi bo’lib barqaror biror chet el valyutasi muomalaga 
kiradi va pul aktivlari shu valyutalarga almashtiriladi. Shu holni 50-yillarda 
janubiy Koreyada, 70-yillarda Isroilda, hozirgi kunlarda MDYo davlatlari 
amaliyotida ko’rish mumkin.

---

17 
Odatda, pul barcha vazifalarini bir vaqtda ketma-ket bajarishi mumkin. 
Ba’zida mamlakatdagi
iqtisodiy, siyosiy barqarorlikka qarab, pulning 
vazifalari bir-biridan ajralib qolishi ham mumkin. Masalan, 40-yillarda 
Xitoyda tovarlar bahosi AQSh dollarida aniqlangan, hisob kitoblarda, tovar 
sotish va sotib olishda Xitoy valyutasi qo’llanilgan. Xuddi shunday hol 
giperinflyatsiya davrida Isroilda, Argentina, Meksika, kabi mamlakatlarda 
joriy qilingan. Bu mamlakatlarning milliy valyutasi muomala va to’lov 
vositasi sifatida ishlatilgan. 
Adabiyotlarda