O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

 
7.3. Mehmonxona xo’jaliklari marketingi 
 
Marketing bu har bir menedjer bilishi shart bo’lgan falsafadir. 
Biz turizm deb ataydigan faoliyat turi mehmondo’stlik industriyasini va 
sayohat tashkil qilishni uz ichiga oladi. Mehmonxona-restoran biznesida 
marketingni muvaffaqiyatli kullash butun sayohat industriyasini tashkil 
qilishga 
bog’liqdir. 
Masalan, 
kurortgan 
ketayotgan 
turist 
mehmonxonadan joyo olish bilan birga, transport biletini ham bir 
turistik firmadan sotib oladi. Transport tashkiloti bilan hamkorlik 
qilishga rozilik bergan turfirma raqobatchilardan oson kutiladi. Xuddi 
shu yul bilan firma charter reys tashkil qiladigan avialiniyalar bilan ham 
aloqa o’rnatadilar. Sayohatchilik industriyasi iste’molchilarning oshib 
borayotgan talabini tez tushunib, bu sohadagi muammolarni yecha 
oladigan marketing bo’yicha mutaxassislarga muhtoj. Oshib borayotgan 
raqobatchilik sharoitida kompaniyalar uz e’tiborini iste’molchilarning 
talabini qondirishga qaratishga majburdirlar. Bunga rioya qilmagan 
kompaniyalarning kelajagi yuk. Mehmonxona va restoran da xizmat 
ko’rsatishda marketing – nisbatan yangi fan bo’lsa ham, bu biznesda 
taniqli odamlar marketing printsiplarini samarali kullash bilan ajralib 
turadganlar. Bu printsiplar uz ichiga iste’molchini talabini qondirish 
(tashki marketing) va xizmatchilar talabini qondirish (ichki korporativ 
marketing) ni oladi. Xar qanday biznesning maqsadi – xaridorni jalyu 
qilish va ushlab qolish, tashkilotning daromadini o’sishiga olib keluvchi 
iste’molchini talabini qondirish, turizm va mehmondo’stlikda 
marketingning eng oliy maqsadidir. 

---

Turizm sektorida yetishtirilgan mahsulot va xizmatlarning marketingida 
industriya mahsulotlarining marketingidan farqli ba’zi xususiyatlari bor. 
Mehmonxona 
xizmatlaridan 
foydalangan 
iste’molchi 
jihatdan 
mehmonxona xonalarining yaratgani xizmat sof bir xizmat bo’lib, faqat 
qo’llanilishi bilan o’zi o’rtadan ko’tarilmaydi. Mehmonxona xonalari 
uchun bo’lgan talab o’zgaruvchan bir talabdir. Mavjud mehmonxona 
mahsulotlarining eng ahamiyatlilaridan bo’lgan mehmonxona xonalari, 
yer va makon boqimidan barqarordir. Talab kamaygan vaqt bo’sh hajm 
yuzaga keladi va talabning eng yuqori bo’lgan vaziyatlarida mutlaqo 
ma’lum bo’lgan bir ustki sig’im chegarasi bordir, bu chegaradan 
o’tilmaydi. Mehmonxonachilik asosida marketing, eng oldin bozorning 
uyg’unligi izlanish yo’li bilan talabning qozonilishiga hissada bo’ladi. Bu 
izlanish, mehmonxona uchun eng yaxshi bozor imkonini, bozordagi bir 
ochiqni, bir joyni yoki alternativ joylar orasidagi mehmonxona uchun 
birortasining saylovini belgilaydi yoki ma’lum bir joyda quriladigan eng 
uyg’un mehmonxona shaklini ta’minlaydi. Marketing mehmonxona 
muassasiga davomli bozor izlanishi, mahsulot yetishtirish, sotish, tartiblik 
va ko’zdan kechirish kabi marketing bosqichlari bilan aloqada bo’ladi.
Mehmonxonalar insonlarga xizmat ko’rsatish maqsadida qurilgan 
tijoriy tashkilotlardir. Marketing negizi mehmonxonachilar tomonidan 
yangi qabul qilina boshlangandir. Ba’zilari sotishlarni va marketingni bir 
xil ma’noda ko’rishda davom etmoqdadir. Bir mehmonxona, 
mehmonxona xizmatlaridan foydalanganlarning ehtiyojlarini qarshilay 
olishdan, shaxsiy mehmonxona xizmatlari ma’lum bozorlarga sotilgan 
mehmonxona mahsulotlari bo’lib qurilishi kerakdir. Har mehmonxona 
ma’lum bozor bo’limlari va o’z mahsulotlari orasidagi tenglashtirishni 
bajarishi kerak. Bajarilish uchun ham mehmonxona xizmatlariga qarshi 
kelgan talab tahlili qilinish kerak. 
Oxirgi yillarda iqtisodiy o’zgarishlar va yangi texnikalarning 
rivojlanishi, korxonalarning xizmat va mahsulotlarini marketing 
shakllarida va korxona boshqaruvlarida ahamiyatli bir o’zgarishlarga 
sabab bo’ldi. Kompyuter texnoligiyalaridagi rivojlanishlar ba’zi turistik 
masofalarning oldingi rejaga chiqishi, iste’molchi munosabatlaridagi 
o’zgarishlar va boshqa omillar korxona xo’jayinlariga xaridorlarning 
ko’tish vaqtlarining o’tganini, endi o’zlari borib xaridorlarni izlash va 
ularni o’zlariga jalb qilish kerakligini tushinib boshladilar. Bu jarayon bir 
restoran yoki mehmonxona kabi sayohat byurosi uchun ham taalluqlidir. 
Marketing tushunchasining o’zgarishida faqat 3 ta ahamiyatli omil 
mavjud.
1. Bajarish uchun faqat ishlab chiqarishning kerakli bo’lgani (talab 
takliflardan juda ko’p bo’lsa) ishlab chiqarish yig’indisidan iste’mol 
yig’indisiga (talab taklifdan kam bo’lganda) o’tish. Bu vaziyatda, 
mehmonxona xo’jaligi sektorida, sotish funktsiyalari birinchi 

---

bo’lmoqtadir. Bunday paytda bozorning ehtiyojiga qarab ishlab chiqarish 
va tarqatish kerakdir. Boshqa tomondan talabga moslashish qiyin holga 
kelmoqtadir. Bu o’tish marketing tushunchasida yuzaga kelgan 
rivojlanishni isbotlamoqtadir.
2. Raqobatning rivojlanishi pastdagi shakllarda ko’rsatilgan o’xshash 
yoki qo’shimcha qiymatli mahsulotlar taqdim etgan yoki bir xil toifadagi 
korxonalar orasida yuzaga kelgan Raqobat (mahsulot Raqobati) Nilton-
SHeraton (Hilton-SHeraton) mehmonxonalari yoki Mas Donald va Wath 
hamberger kabi tezda ovqat tayyorlanadigan korxonalar kabi. O’xshash 
mahsulotlar taqdim etgan turli sektorlarning korxonalari o’rtasida yuzaga 
kelgan raqobati: birlashgan mehmonxona zanjirlari, ko’ngilli 
zanjirlashishlar, ijtimoiy turizm maqsadli sektor, boshqa guruhlantirishlar 
kabi. Milliy bozordan xalqaro bozorga to’g’ri chiqqan Raqobat. Bu 
saviyada hatto milliy raqobat dunyo raqobatiga qatnasha olishi uchun 
o’zini fido eta olish majburiyatidadir. Xorijiy Sayyoh bir nechta masofa 
orasidan tanlash huquqiga egadir: London, Parij, Roma, Bryussel, 
Madrid, Turkiyadagi, Istanbul, Izmir, Antaliya bilan raqobat holidadirlar. 
3. O’zgarishlar-yangilanishlar: 
Hayotda - yuzaga kelgan yangilanishlar, amaliy qo’llashlar, hayot 
darajalarining yuksalishi, iste’molchilarning ovqatlanish, tunash va ijobiy 
ko’nikishlari orasida tanlash imkonini, shansini orttirmoqtadir. 
YUqoridagi bu tahlillar global bir shaklda qilingandir.