4.5.Клаус усулида олтингугуртни олишда қўлланиладиган
катализаторлар
Клаус усулида бошланғич жараѐнларида олтингугурт олишда
нордон газларни ѐқишда катализатор сифатида табиий бокситлардан
фойдаланилган. Бу жараѐнларда водород сульфиднинг айланиш
даражаси энг яхши шароитда 80-90% ни ташкил қилган,
олтингугуртли бирикмаларнинг қолган қисми олтингугурт
ангидрити кўринишида атмосферага берилган.
Клауснинг
замонавий қурилмаларида водород сульфиднинг умумий айланиш
даражаси 94-98
%
ни ташкил қилади
.
Катализаторларни H
2
S ва SO
2
ни олтингугуртга ўтказиш миқдори ва самарадорлиги фақатгина
олтингугуртни юқори даражада чиқишини таъминламасдан,
водород сульфидни қайта ишлаш жараѐнининг экологик
хавфсизлигини таъминлаш омили ҳам ҳисобланади. Водород
сульфиддан олтингугуртни олиш усулини ривожлантиришнинг
давомида конверсия даражасини ошириш ишлари бўйича мукаммал
ва узоқ муддат ишлайдиган катализаторларни қўллашнинг янги
усуллари ҳам ишлаб чиқилган.
Табиий бокситлардан Клауснинг биринчи қурилмаларида
фойдаланилган қайсики, улар алюминий ва темир оксидлари иборат
бўлган. Улар кремнезем SiO
2
, титан оксидлари TiO
2
, кальций CaO,
магний MgO, марганец MnO, фосфор P
2
O
5
ва бошқалардан иборат.
Бокситдан катализатор сифатида фойдаланишнинг сабаби, биринчи
навбатда арзонлиги ҳамда водород сульфиднинг катта бўлмаган
ҳажмлари қайта ишланган. Водород сульфиддан олтингугурт ишлаб
чиқарадиган катта саноат корхоналари катталитик поғона
аппаратураларини ҳажмини кенгайтиришни талаб қилади. Бундан
ташқари бокзит катализатор сифатида доимий таркибга эга эмас,
сирт юзаларини етишмаслиги, ғовакликларни ўлчамини бошқариб
бўлмаслиги сабабли ишга барқарор эмас ва тезда фаолсизланади.
Шунинг учун боксит алюминий оксиди асосидаги махсус
каталитизаторга алмаштирилган.
Алюминий оксидининг энг бардошли шакли а- ва y-Al
2
O
3
ҳисобланади. Улардан биринчиси оқ кристалларнинг ромбоэдрик
панжарали шаклидир. Иккинчи кристал шакли кубик шаклида
бўлиб, алюминий тузларини қиздириш орқали гидрооксид
алюминийни 900-1200К да олиш мумкин, қиздириш ҳарорати ошиб
141
кетгандан кейин a-Al
2
O
3
шаклга ўтиб қолади [11]. Алюминий
оксиди ва унинг гадратланган шакллари сувда эримайди,
амфотермик хоссаларни эгаллайди, яъни кислота ва емирувчи
ишқорлар (y-Al
2
O
3
) билан реакцияга киришади.
Ишқорли металлар (K+ ва Na+) фаол алюминий оксидида
кераксиз
компонентлар
ҳисобланади.
Уларнинг
таркиби
олтингугурт
олишнинг
каталитик
жараѐнини
специфик
хусусиятларига мувофиқ регламентланган. Аралашмалар хоссасини
ўзгартиради ва алюминий оксидининг фазовий таркибига таъсир
қилади. Маҳсулотнинг кимѐвий тозалик даражаси оширилганда
катализаторнинг сифати яхшиланади. Клауснинг катализаторларида
алюминий оксидидан ташқари Na
2
O, Fe
2
O
3
, SiO
2
, MoO
3
, Cl
2
O3, TiO
2
лар ҳар хил миқдорда бўлади. TiO
2
нинг таркиби катализаторда
оширилганда COS и CS
2
ларнинг гидролизли реакцияларида
фаоллигини оширади. Клаус жараѐни катализаторларининг ўртача
хизмат қилиш муддати тўрт йилни ташкил қилади [11].
Клаус жараѐни катализаторларини фаолсизланиши қуйидаги
сабабларга кўра содир бўлади:
-солиштирма сирт юзасини y-Al
2
O
3
нинг термик деструкцияси
туфайли;
- солиштирма сирт юзасини гирдотермик деструкцияси
ҳисобига;
-фаол марказларни SO
2
нинг хемосорбциялари ҳисобига;
-катализаторнинг сирт юзасини сульфатланиши;
-солиштирма сирт юзаларини ва ғоваклик ҳажмини суюқ
олтингугуртни ѐтқизиқлари ҳисобига камайиши;
-сирт юзасини ва катализаторларни ғоваклигини углеродли
ѐтқизиқлар билан блокировка бўлиши.
Клаус жараѐнининг товар маҳсулоти газли олтингугурт
ҳисобланади:
-олтингугурт таркиби, кичик эмас %, 99,98;
-қурумларнигнг таркиби (Mn, Fe, Cu) катта эмас, % -0,02;
-кислотанинг таркиби H
2
S
4
га қайта ҳисобланганда, %
-
0,003
-органик моддаларнинг таркиби, % -
0,01
-намлик миқдорининг таркиби , % -0,02
Олтингугурт
истеъмолчиларга
икки
хил
кўринишда
етказилади: суюқ (темир йўл вагон – цистерналарида электр
142
қиздиргичлар орқали) ва қаттиқ (бўлакчали ѐки майдаланган).
Газли олтингугуртнинг физик – кимѐвий хоссаси:
-атом оғирлиги – 32,064;
-ташқи кўриниши – қаттиқ модда;
-Ромба шаклидаги олтингугуртнт эриш ҳарорати ,
0
С -112,8;
-20 °С даги зичлиги, г/см
3
- 2,07
-ҳаво билан алангаланиши (юқори чегараси) – 23;
-қовушқоқлиги – 0,126
-солиштирма электр қаршилиги, Ом-см 9,5-Ю
11
-иссиқлик ўтказувчанлиги, Вт/(м-К) 0,097;
-ҳажмий кенгайиш коэффициенти, град 4,3-10
-4
Do'stlaringiz bilan baham: |