Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
160 
III.
 
Assotsiativ maydon birliklarining derivatsion xususiyatlari. 
Oq
Assotsiativ maydonda 
oq
leksemasi asosida yasalgan quyidagi birliklar uchradi: 
oqlik
, 
oqliq, oqarmoq, rangi oqarmoq, oqpadar.
IV. Assotsiativ maydon birliklarining pragmatik xususiyatlari.
Assotsiativ maydonda o‘ziga xos 
konnotativ birliklar o‘rin olgan bo‘lib, ularning ayrimlari 
oq
leksemasi bilan bevosita bog‘liq: 
oq bilak, 
 
oq yo‘l, oq ko‘ngil. 
Ushbu birliklar
 
barchasi ko‘chma ma’noda konnotatsiya ifodalashga xizmat qilgan. 
 
Oq
leksemasining assotsiativ maydonidan o‘rin olgan 
unashtirish,
 
oq fotiha,
oqliq, oq sut bergan
kabi birliklar milliy-madaniy xususiyatga egaligi bilan o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi.
Ma’lumki, tildagi ma’noli birliklar semantikasi, tabiiy ravishda, yondosh ma’nolar (yaqin, zid,
o‘xshash ma’nolar) orqali ochib beriladi. Masalan,
oq
leksemasining ma’nosiga
qora 
leksemasining
ma’nosi asosida aniqlik kiritiladi. Bu jarayonda til birligining assotsiativ ma’nosi muhim o‘rin tutadi.
Leksemaning assotsiativ ma’nosi leksik ma’no kabi so‘z orqali reallashadi, biroq leksik ma’no leksemada 
o‘z ifodasini topsa, assotsiativ ma’no til egalari lisoniy ongida muayyan leksik birlik bilan bog‘liq tarzda 
shakllanadi. Assotsiativ ma’no leksemaning nafaqat semantik jihati, grammatik shakli, intonatsion
xususiyati, so‘z yasalish strukturasi, uslubiy, dialektal belgisi kabi lingvistik omillar, balki 
ekstralingvistik omillar asosida ham hosil bo‘ladi. [D.Lutfullayeva, 2017: 17.] 
Bunday assotsiativ tajriba materiallari ham o‘zbek tilining milliy korpusini yaratishda va yanada 
mukammallashtirishda alohida ahamiyat kasb etadi. Milliy korpus – tilni har tomonlama o‘rganish, turli 
mavzularda lug‘atlar tuzishda keng imkoniyatlar taqdim qiladigan zamonaviy dasturiy tizim 
hisoblanadi. Undan nafaqat lingvistlar, balki har qanday soha mutaxassisi keng foydalanish imkoniyatiga 
ega bo‘ladi.