‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

I bob. CHIZM ACHILIK FANINING RIVOJLANISH TARIXI
l-§ . Grafika tarixi
Grafika tarixi sinfiy jam iyat tarixi, fan va madaniyat, m e’morchilik 
tarixi bilan bog‘liqdir. Shu sabali biz ulam i birgalikda o ‘rganamiz.
Uch o ‘lchamli geometrik jism lam i grafik usulda shartli belgilar yor­
damida tekislikda tasvirlash va undan foydalanish g ‘oyalari inson va ja- 
miyatning rivojlanishida ko‘p asrlik tarixga ega.
Bizning davrimizgacha yetib kelgan ibtidoiy odamlaming qoyalar, 
g ‘or devorlari va boshqa joylarga o ‘yib, chizib ishlagan tasvirlari, arxe­
ologik qazilmalar yordamida topilgan mehnat qurollari, uy anjomlari, 
qadimgi materiallarga yozilgan qo‘lyozmalar va boshqa m a’lumotlar 
grafika tarixining uzoq o ‘tmishini o ‘rganish uchun bebaho manba bo‘lib 
hisoblanadi. Bunday tasvirlar Misrda, Yenisey daryosining qirg‘oqlarida, 
Qozog‘iston, 0 ‘zbekiston, Oltoy va boshqa joylarda ham topilgan.
Eramizdan oldingi 24-yilga mansub bo ‘lgan M isrdagi Vavilion 
haykalini k o ‘z oldimizga keltiramiz. Vavilion tizzasida saroy rejasi va 
uning masshtabi tasvirlangan.
Tarixiy yodgorliklar, arxeologik qazilmalar shuni k o ‘rsatadiki, odam- 
lar hali yozuv dunyoga kelmagan davrlardayoq atrofidagi turli buyum ­
lam ing tasvirini chiza boshlaganlar va o ‘zaro muloqotda tasvirlardan 
foydalanganlar. Ibtidoiy odamlar yaratgan qoyalardagi tasvirlar hozirgi 
to ‘g ‘ri burchakli (ortogonal) tasvirlarga o ‘xshab ketadi. K o‘pincha, ma- 
mont, bizon va boshqa hayvonlar yakka-yakka qilib tasvirlangan 
(1.1-shakl).
Shu tariqa aw allari oddiyroq, keyinchalik esa undan murakkabroq 
bo‘lgan inshoot va buyum laming tasvirlarini chiza boshladilar. Dastav- 
val rasm lam ing roli ortib bordi, keyinchalik chizmalaming roli keskin 
oshdi. Chunonchi, inson ongi taraqqiy etgan sari fan-madaniyat shaklla- 
na bordi. Ishlab chiqarish, m e’morchilik taraqqiy eta boshladi. Bular o ‘z 
o ‘m ida grafikaning asosiy turi hisoblangan chizmalaming mohiyatini 
orttira boshladi. Uy-joylar, qo‘rg‘onlar va boshqa inshootlami qurish 
davrida birinchi chizmalar paydo bo ‘ldi.

---