‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.14-shakl.
О ‘zbekiston xalqlari tarixi
muzeyida saqlanayotgan
Muhammad zamon yasagan
asturlob (XVII asr).
Buyuk o ‘zbek astronomi, matematigi va 
geografi 0 ‘rta asr Yevropa ilmiy adabiyotida 
A l’fraganus deb atalgan Abul Abbos Ahmad 
Farg‘oniy (IXasr) B og‘doddagi 
«Bayt-ul-hik-
mat
» qoshidagi rasadxonaning olib borilgan 
kuzatuv ishlarida qataashgan. Uning asarlarida 
juda k o ‘p chizmalar b o ‘lib, ulardan biri astur­
lob va markaziy proyeksiyalash uskunasi 
ko ‘pchilikka m a’lum (1.14- va 1.15-shakllar).
Buyuk qomuschi olim xalq orasida ikkinchi 
Aristotel deb atalgan Abu Nasr al-Farobiy 
(873-950) fanning deyarli hamma sohasi b o ‘- 
yicha 180 dan ortiq risola yozgan va tadqiqotlar 
qilgan. U lam ing ichida grafikaga bevosita alo- 
qador b o ‘lgan geometriya, stereometriya, as- 
tronomiya, optika, mexanika, arxitektura va 
boshqa sohalar b o ‘yicha asarlari bor. Uning fikricha geometrik chizma 
(ilm-al-Handasa) hamma fanlar bilan uzviy bog‘liq.
Farobiyning 
«Fanlarning kelib chiqishi va tasnifi»
nomli asari ik­
kinchi qismining grafikaga bevosita bog‘liq b o ‘lgan qismida geometriya 
haqida, uchinchi qismida esa kuzatish haqidagi fan (optika) haqida 
m a’lumot berilgan. Hozirda u chiziqli perspektiva deb o ‘rganiladi.
Farobiy arxitektura loyihasining asosini muhim geometrik yasash 
usullari tashkil etishini aniqlab, o ‘zining 
« M a ’naviy mohir usullari va
geometrik shakllarning tabiiy nozik sirlari
» kitobini yozdi. Unda turli 
geometrik shakllar - doira, uchburchak, to ‘rtburchak, kvadrat, kub, ko­
nus, silindr, prizma, sferalami hamda parabola va boshqalam i chizish us­
ullari ustida to ‘xtaladi. Farobiyning «
Kitob al-Xiyal ar-ruxoniyma va as-
ror attabiiyya fid a koik al-ashkal al-Xansiyya»
nomli 10 kitobdan iborat 
asarida geometrik yasashning 130 ta masalalari turli variantlarda keltiril- 
gan va ulam i yechishning eng oson yo‘llari chizmalar orqali ko‘rsatilgan.
Olim moddiylikning xarakterli xususiyati va belgisi deb uchta o ‘l- 
chovni - b o ‘yi, eni va chuqurligini hisoblaydi.
M e’morchilikdan yaxshi xabardor b o ‘lganligi sababli uning 
«Ilm-al-
Xiyal»
kitobi amaliy san'at, shu jumladan, arxitekturani ham o ‘z ichiga 
oluvchi juda keng m a’noga ega asardir. Shunga ko‘ra, al-Farobiy 
«Ко ‘p

---