‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

M ualliflar

---

KIRISH
Chizma bu - maxsus chizma asboblari yordamida m a’lum qonun va 
qoidalar asosida bajarilgan tasvir b o ‘lib, u bizga buyum haqida, y a ’ni 
uning ichki va tashqi tuzilishlari, o ‘lchamlari b o ‘yicha to‘la m a’lumot 
beradigan hujjatdir.
Hozirgi zamon ishlab chiqarishida chizma alohida o ‘rin tutadi. Chun- 
ki har kuni zavodlarimizda turli stanoklar, mashina va mexanizmlar, uy- 
ro‘zg‘or buyumlari va ko‘plab boshqa narsalar tayyorlanadi. Ulami esa 
chizmalarsiz yasab bo‘lmaydi. Chizmalarga qarab mashina va asboblar- 
ning alohida detallari tayyorlanadi, tayyor detallardan murakkab mexa­
nizmlar yig‘iladi.
Chizma o ‘ziga xos grafik, baynalminal (intematsional) til bo‘lib, tex- 
nika sohasida savodli har bir kishi uchun u qanday tilda gapirishidan 
qat’iy nazar, tushunarlidir.
Chizma, asosan, axborot (informatsiya) uzatishning grafik vositasi 
bo ‘lib, u texnik g ‘oyani ifodalashning eng tushunarli vositasi hisoblanadi.
Chizmalar bir zavoddan ikkinchi zavodga, bir mamlakatdan boshqa 
mamlakatga yuboriladi. Chizmani o ‘qiy oladigan har qanday ixtisosli 
mutaxassis ulam i tushunadi, ularga qarab eng murakkab mashinaning tu- 
zilishini o ‘rganadi. Shuning uchun texnika sohasida savodli bo‘lishni 
istagan har bir kishi chizmachilikni yaxshi bilishi va o ‘zlashtirishi lozim. 
Biroq chizmalar faqat texnikadagina zarur bo‘lib qolmay, balki ko ‘plab 
kasblardagi m utaxassislar uchun ham doimiy y o ‘ldoshdir. Chizmalarga 
qarab turar jo y binolari, to ‘g ‘onlar, shaxtalar, elektr stansiyalari, temir- 
y o ‘l va avtomobil yo‘llari quriladi, kiyim-bosh, poyafzallar tikiladi, 
mebel yasaladi, shahar va qishloqlar ko‘kalamzorlashtiriladi. Texnikani 
o ‘zlashtirish va uni rivojlantirish uchun malakali ishchi, muhandis, kon- 
struktor va m u sa w ir dizaynni ham, chizmani ham bajarishi va uni o ‘qiy 
olishi kerak, chunki chizma atrofimizdagi, mavjud olamdagi narsalami 
o ‘rganish vositalaridan biri hisoblanadi.
Shuning uchun ham texnika sohasida savodli b o ‘lishni istagan har 
qanday inson chizmachilikni yaxshi bilishi lozim.
M ashhur aviakonstruktorlardan biri O.K.Antonov «Aqlli» qo‘l meh- 
nati kelajakda ham zarur. Har qanday avtomat robotlar va mantiqiy 
mashinalar insonda vujudga keladigan ilmiy tafakkumi almashtira ol-

---

maydi. Aksincha, texnika qanchalik rivojlanib borgan sari insonda shakl- 
lanib boradigan, uning o ‘ziga xos nozik «zargarlik» ishi b o ‘lgan chiz­
mani bajarish bilimi, shuningdek, buyuk mehnatsevarlik, sabr-qanoat, 
ixtirochilik shunchalik zarur» degan edi.
Loyihalangan har qanday detalni, masalan, klapanni ishlab chiqarish- 
ga tayyorlash uchun uning chizmasi bajariladi. Chizmasi asosida u detal 
k o ‘rinishida tayyorlanadi. Detal ish joyida yaxshi va davomli xizmat qili- 
shi uchun unga turli ko‘rinishdagi texnologik ishlovlar beriladi va niho- 
yat detal nazoratdan o ‘tkaziladi. Nazorat paytida kamchiliklari topilsa, 
y a ’ni standartga mos kelmasa, u brak deb topiladi. Demak, detal ish- 
latishga yaroqsiz. Har qanday detaining, y a’ni mahsulotning aniq ishlab 
chiqarishdagi har bir texnologik jarayonlari uchun alohida standartlar 
m avjud b o‘ladi.
O ‘zbekiston Respublikasi ЕСКД (Единная система конструирова­
ния документа) ning GOST 2.001.00 «Chizm alami chizish bo‘yicha 
um umiy qoidalar»i 2003-yilning 17-noyabrida isloh qilingan bo‘lib, 
hozirda u « 0 ‘zbekiston Davlat Standarti 0 ‘z DSt 2.001:2003 0 ‘zbekiston 
Respublikasining Konstmktorlik Hujjatlarining Yagona Tizimi ( 0 ‘z 
KHYT) Asosiy Qoidalari» deb yuritiladi. Shu bois, 0 ‘zbekiston Respub­
likasi hududidagi barcha o ‘quv yurtlarida chizmachilik fanini o ‘qitishda 
chizmalami chizish va o ‘qish bilan bog‘liq barcha hujjatlar 0 ‘z DSt 
2.001 dan 2.999 gacha chizmalar chizish bo ‘yicha «Umumiy qoidalar»ga 
rioya qilishimiz shart.

---