O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

 
DAVRIY NASHRLAR RIVOJIDA O
‘
ZBEK TILINING BEQIYOSLIGI 
 
N.Xamrayev, 
O„zMU o„qituvchisi 
 
Аnnotatsiya:
Ushbu maqolada o‗zbek tili nashtaraqqiyoti davomida faoliyat olib borayotgan 
davriy nashrlarning davlat tili me
ʼ
yorlariga qay darajada javob berishi, shuningdek, nashrlar 
nomi va faoliyati mutanosibligi masalalari haqida gap boradi. 
Kalit so‗zlar:
 
davlat tili, nodavlar nashrlar, gazeta, jurnal, milliy atama, adabiy til me
ʼ
yorlari, 
o‗zlashma so‗zlar. 
 
Annotation:
This article discusses the extent to which periodicals operating during the 
development of the Uzbek language meet the standards of the state language, as well as the 
relevance of the names and activities of publications. 
Keywords:
state language, non-state publications, newspapers, magazines, national terms, 
literary language norms, idioms. 
Insoniyat hayotida matbuot doim muhim o‗rin tutib kelgan. Rivojlanish bosqichidan 
o‗tayotgan har qanday jamiyatda har qanday ijtimoiy-siyosiy harakat matbuotsiz, gazeta va 
jurnallarsiz tasavvur qilib bo‗lmaydi. Davriy nashrlar o‗zining har bitta sohaga ta‘sir o‗tkaza 
olish xususiyati bilan ahamiyatli: ―Ma'lumki, matbuot ijtimoiy hayotni aks ettirish ko
ʻ
rinishlari-
dan biri, real voqelikni bilish, tadqiq etish hamda unga ta'sir ko
ʻ
rsatishning muhim vositasidir‖. 
[1.14-б ] Ta‘sir qilish mobaynida u o‗sha sohaning kamchilik-yutuqlarini, kelajak va o‗tmishini 

---

93 
ro‗y-rost ayta olmog‗i kerak. Ona tili har bir davlatning eng muhim boyligi, g‗ururi, faxri 
hisoblanadi. Unga qanday ,munosabatda bo‗linsa bu o‗sha xalqqa qilingan munosabat bo‗ladi. 
bekorga xalq orasida ―Tilga ixtiyorsiz elga – e‘tiborsiz‖ deyilmagan. Shu boisdan ham azaldan 
olimlarimiz va til uchun qayg‗uradigan har qanday inon fikrlarini maqola shakliga keltirgan va 
ro‗znomalar orqali xalqqa yetkazgan. Davriy matbuot orqali e‘lon qilinajak maqolalarni uch 
bosqichga bo‗lish mumkin: 
1.
Jadid davri matbuotida til masalasining yoritilishi 
2.
80- yillargacha bo‗lgan davr matbuotida til masalasining yoritilishi 
3.
Mustaqillikning dastlabki yillari matbuotida til masalasining yoritilishi 
4.
Hozirgi davr matbuotida til masalasining yoritilishi 
Shuningdek, Fitrat o‗zining boshqa maqolalarida ham til mavzusini bot-bot eslab o‗tishni 
kanda qilmaydi. Masalan, ―She‘r va shoirlik‖ adabiy mubohasasida ―Turkcha so‗zlarning gav-
dasini buzmay olmoqg‗a ko‗b tirishkan shoir Navoyidir‖, deb aytib o‗tgan. ―Taraqqiy‖, 
―Xurshid‖, ―Sadoyi Turkiston‖, ―Sadoyi Fatg
ʻ
ona‖, ―Najot‖, ―Samarqand‖, ―Hurriyat‖ kabi 
gazetalar M.Behbudiy, M.Abdurashidxonov, H.Niyoziy, A.Avloniy, Cho
ʻ
lpon, L.Obidov, 
I.Tohiriy va boshqalar tomonidan nashr etila boshlandi. Chunonchi, «Maorif va o
ʻ
qitg
ʻ
uvchi» 
jurnalida chiqqan bir maqolada bu haqda shunday deyiladi: «Nima uchun arabdan lotinga o
ʻ
tish 
kerak?». Shu so
ʻ
roqqa qisqa qilib shunday javob beramiz: 
1.
Arab alifbosi turk tilidagi tovushlarning shaklini tamomila bera olmaydir. 
2.
Arab alifbosi texnika tomonidan lotindan quyida turadir. Arabda nuqtalar, alomatlar, 
bosh, o
ʻ
rta va so
ʻ
nggi harflar bordir. Lotin esa bulardan uzoqdir. 
Arab alifbosi o
ʻ
qitish, o
ʻ
rganish ishida lotindan ortda turg
ʻ
oni, texnika tomonining buzuqligi 
ustiga stenografiya, telegrafiya ishida ham to
ʻ
sqinlik qiladir» [ 2. 5- b.]. 
Bundan shu ko‗rinib turibdiki, tilshunoslikdagi qarama-qarshiliklar, ma‘lum qarorni qabul 
qilish yoki qilinmaslikka doir qarashlarni-da yoritib borgan ro‗znomalar, albatta, til xususidagi 
muhim davlat qarorlarini ham chop etavergan.