Ya. O. Ruzmetov

Korxonaning ma'muriy xo jalik mustaqiliigi 
- shundan iboratki, 
vagonlami ta’mirlovchi korxonaga erkin harakatlanish 
va 
yuridik shaxs- 
laming huquqlari vakolailariga ega bo'lishi, bu bilan unga ishlab chiqa­
rish uchun kerakli bo‘lgan vositalami sotib olishga, boshqa korxona 
va
tashkilotlar bilan kelishuvlarga kirishish, shartnomalar tuzish, moliyaviy 
hisob-kitoblar o'tkazish, ishchi kadrlami shakllashtirish, moddiy-texnika 
vositalari bilan ta’minlash va ishlab chiqarishdagi asosiy jamg'armalami 
ta'rairlash.
Ma'muriy xo‘jalik mustaqilligi korxonaga shuni beradiki, u o'zining 
asosiy jam g‘am asi va aylanma mablarg‘a ega boiib, ishlab chiqarish-
13

---

ning moliyaviy rejasi, va daviat banklarida o ‘z hisob raqamlariga e-ga 
boiish huquqini beradi.
Korxona hisob-kitob ishlari va statik hisoblami olib boradi, shu 
bilan bir qatorda, iig'or usullami qo'llash va hisob ko‘rinishlarmi yangi- 
lash, tasdiqlangan shakllar bo'yicha tegishli idoralarga belgilangan 
muddat ichida hisobot topshiradi.
Vagon ta’mirlash korxonalari xo‘jalik ishlab chiqarish faoliyati 
amalga oshirish xo‘jalikning to'iiq hisob-kitob shartlar asosida o ‘z- 
o'zini ta’minlash va korxona daromadiga asoslanadi. Bu esa chiqimiimg 
ishlab chiqarilgan mahsulotga ketgan xarajatni foyda bilan qoplanishi va 
asosiy tushum korxonani ishlab chiqaruvchanligmi kengaytirishga va 
barcha xarajatlar daromadan qoplanishini ta’minlaydi.
Xo‘jalik hisob-korxonasining asosiy qismi tezkor-xo‘jalik musta- 
qilligi, u ko‘p tarmoqli rivojlanish tannoqlariga ega boiib. Korxona 
jamoasining tashabbuslari korxonani iqtisodiy salohiyatini ko'tarish 
yoilarini izlash va rentabelligini oshirishga xizmat qiladi.
Vagon ta’mirlash korxonalarida texnika texnologiya va ishlab chi­
qarishni tashkil qilish doimiy ravishda о'sib boradi. Zamonaviy vagon 
ta’mirlash korxonalari yirik murakkab dinamik tizimga ega bo‘lib, ishlab 
chiqarish jarayonida o ‘nlab tarmoq boiimalarini umumlashtirgan - sex, 
xizmat ko'rsaiish, xo‘jalik bir-biri bilan b og iiq va bir xil me‘yorda ish 
olib boradilar.
Korxona dinamikligi shundan iboratki mavjud barcha sohalardagi 
shuningdek, vagonlami ta ’mirlash va ehtiyot qismlarini ishlab chiqarish 
va ta’mirlashga asoslanganligidadir. Shu bilan bir qatorda vagon ta’mir­
lash korxonalari kibemetik tizim hisoblanib, shu jumladan boshqaruv 
vaqtida qayta aloqa usulidan samarali foydalanish, ma’lumotlar naza- 
riyasi, izlanishlari operatsiyasi usuli, hisoblash va boshqarish mashina- 
lari.
Vagon ta’mirlash korxonasini xarakteristikasi murakkab dinamik 
tizim sifatida, butun tizimni harakati yoki ish faoliyati ko‘pincha korxo­
naning bir butun vazifasi sifatida ko'riladi.
14

---

Temir yo‘l transportida vagon ta'mirlash korxonalari ikkita asosiy 
turlarga boiinadi:
- Vagon ta’mirlash zavodlari katta hajmdagi vagonlarni ta’mirlashga
asoslangan.
- Vagon ta’mirlash deposi vagon]ami yurish qismlari va ayrim kichik 
oosoxliklami ta’mirlash ishlarini olib boradilar, bundan tashqari temir yo‘l 
dzimida ixtisoslashgan maxsus korxona!ar vagon xo‘jaliklari tashkil topgan, 
bulardan saralash depolari, joriy ta’mirlash va yo'lovchi vagonlaming 
saralash deposi, konteynerlami ta’mirlash deposi, refrige-rator vagonlaming 
ta'miri va saralash depolari, sistemalami yuvish-bugiash va tozalash uchun 
moijailangan stantsiyalardan va joyiardan iborat
Vagon ta’mirlovchi zavodlar, vagon depolari, konteyner ustaxona- 
lari, ta’mirlash saralash depolari, yuvish-bugiash bekatlari g ‘ildirak 
ustaxonalari va boshqa tarmoq ta’mirlovchi korxonalar “O'zbekiston 
temir yo llari" A.T tarkibiga kiradi.
Vagon ta’mirlash zavodlarining asosiy vazifalari quyidagilardan 
iborat:
> Yuk va yo‘lovchi vagonlarini zavod ta’mirlash rejasini bajarish va 
ulaming ehtiyot qismlarini ta’mirlash va qurish.
> Zavod va depoda ishlatilayotgan turli xildagi texnologik jihozlami 
ta’mirlashni ta’minlash.
> Yangi texnik va texnologik yangiliklar, zamonaviy texnologiya- 
iardan foydalanib ishlab chiqarilayotgan mahsulotlaming (vagonlar va 
ehtiyot qismlarini) yuqori sifatli, ishonchli va uzoq muddatliligini 
ta’minlash shu bilan birga korxonani ish va mehnat unumdorligini oshi- 
rish va ishchi xodimlaming rag‘batlantirishni kuchaytirish.
>
Iqtisodiy me‘yorlami qattiq nazorat qilish, mahsulot tannarxini 
tizimli pasayishi, zavod foydasini oshirish, Davlat budjeti oldidagi qo‘- 
vilgan rejani bajarish.
> Boshqa temir voilari bilan aloqani kengaytirish, shuningdek 
boshqa elituvchi va mijozlar oldidagi kelishuv shartlarini o ‘z vaqtida va 
sifatli bajarish.
15

---

> Zamonaviy ish usulini qo'liagan holda, ishlab chiqarish estetika- 
sini texnik xavfsizlik qoidalarini nazorat qilish, va ishchilar mehnat 
sharoitlarini yaxshilash. ulami madaniyati texnik me‘yorlarini oshirish.
> Vagon ta’mirlash zavodlari boshqa ishlab chiqarish korxonalari 
kabi bir nechta guruhlarga boiinadi. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot- 
ning xarakteriga ko‘ra yoiovchi va yuk vagonlarga boiinadi,
Quruq yuk (yopiq, yarim va platforma) vagonlar, sistemalami 
ta’mirlash, va izotermik refrijerator harakat tarkibidagi vagonlar kiradi.
Iqtisosligi darajasi bo‘yicha - maxsus zavodlarda aralash va nomax- 
suslar.
Ishlab chiqarish ko‘rinishi va turi bo‘yicha:
> Umumiy turdagi, bir xil turdagi va yakkali ishlab chiqarish 
uzluksiz va ko'chmas turdagi ishlab chiqarish tashkiiotlari sexlarda va 
uchastkaiarda olib boriladi.
Avtomatiashtirish va mexanizatsiyalashtirish darajasi bo‘yicha -
avtomatlashtirilganda, umumlashgan mexanizatsiyali va mexanizatsiya- 
lashgan korxonalar,
Vagon ta’mirlash korxonalarida - iqtisosligi umumlashtirilgan me­
xanizatsiyali va avtoinatizatsiyalashtirilgan korxonalar yaxshi iqtisodiy 
ko‘rsatgichlarga erishadi.
Har bir vagon ta’mirlovchi korxonalar o‘zining nizomi va ishlab 
chiqarishga berilgan texnik pasportiga ega bo‘ladilar,