Buxoro davlat universitetining

t
undoshning ta’siri bilan so‘zning oxiridagi 
r
tovushi 
t
ga 
o‘tadi: 
bir+ta=bitta
kabi. 
So‘z tarkibidagi tovushlar nutq jarayonida bir-biriga ta’sir 
qilmagan holda ham o‘zgarishga uchrashi mumkin. Bunda tovushning 
so‘z tarkibidagi o‘rni (qanday tartibda joylashganligi); so‘zning 
boshida yoki oxirida, urg‘uli yo urg‘usiz bo‘g‘inda kelishi muhim rol 
o‘ynaydi. Masalan, 
odob, javob, niqob, maktab
so‘zlari oxirida kelgan 
b
jarangli undosh talaffuzda jarangsiz 
p
tarzida talaffuz qilinadi; 
negativ, normativ pozitiv, operativ
kabi ruscha-internatsional 
so‘zlarning oxirida kelgan 
v
jarangli undosh jarangsiz 
f
tarzida; 
voleybol, olimpiada
kabi ruscha-internatsional so‘zlarning urg‘usiz 
bo‘g‘inida kelgan 
o
unlisi esa 
a
tarzida talaffuz qilinadi: 
v
a
leybol, 
a
limpiada.
Bunday hodisalarning sodir bo‘lishiga nutqda ixchamlikka 
intilish, bo‘g‘inda urg‘uning tushishi yoki tushmay qolishi, shoshilib 
talaffuz qilish, boshqa tillardan o‘tgan so‘zlarni talaffuz qilishdagi 
qiyinchiliklar sabab bo‘lishi mumkin. 
Demak, nutq tovushlarining o‘zgarishi ikki turga bo‘linadi: 
1.
Kombinator o‘zgarishlar 2. Pozitsion o‘zgarishlar
 
So‘z tarkibidagi tovushlarning bir-biriga o‘zaro ta’siri natijasida 
ro‘y beradigan tovush o‘zgarishi (fonetik o‘zgarish) 
kombinator 
o‘zgarish
deyiladi. Bunga 
assimilyatsiya, dissimilyatsiya, metateza
kabi hodisalar kiradi. 
1. Assimilyatsiya
da tovushlardan biri ikkinchi bir tovushni o‘ziga 
aynan yoki qisman o‘xshatib oladi. Masalan, 
xat-ni – xatti
(o‘zakdagi