ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2019-yil, 6-son
12
Besh uzvli murakkab terminlar
. Avtoyo‘lsozlik terminlari tizimida sanoqli miqdorda bo‘lsa-da,
besh uzvli birikma terminlar ham uchrab turadi. Misollar:
singdirish (shimdirish) usulida qurilgan yo‘l
qoplamasi, qattiq jismli yo‘l to‘shamasi hisobi, tuproqni uzunasi bo‘yicha boshqa joyga ko‘chirish
(bo‘ylama), yo‘lning qatnov qismi chetini mustahkamlamoq.
Kuzatishlardan ma’lum bo‘ladiki, o‘zbek tili avtoyo‘lsozlik terminologiyasi tizimida olti va
undan ortiq uzvli terminlar uchramaydi.
Avtoyo‘lsozlik terminlari tizimida uchraydigan ko‘p uzvli terminlarning aksariyati umumnutqda
so‘z birikmasi sifatida ham ishlatiladi va ularning tarkibidagi har bir mustaqil lug‘aviy ma’noli birlik o‘z
avtosemantikligini to‘la saqlab qoladi. Terminologik tizimda ular, garchi erkin birikma shaklida bo‘lsa-da,
boshqa aytganda, erkin birikmalik xususiyatini ma’lum darajada saqlab qolgan bo‘lsa-da (ya’ni birikma
tarkibidagi birliklarning mustaqil urg‘uga ega ekanliklari, bog‘lanishning sintaktik qonuniyatlarga to‘la
mosligi, tarkibidagi birliklarning o‘rni bilan o‘z morfologik shakllarini o‘zgartirib turishlari kabi belgilarga
egaligi), faqat asosiy omillar, ya’ni bir ilmiy-texnikaviy tushunchani anglatishi, boshqa tillarga
ba’zilarining bir so‘z bilan tarjima qilinishi kabilar ularni termin-birikmalar sifatida qarash imkonini beradi.
Shuningdek, terminologik tushunchalarni ifodalovchi formal vositalar mavjud bo‘lmaganda, ularning
o‘rnini to‘ldiruvchi lakunalarning ish ko‘rishi, bu lakunalarning vaqt o‘tishi, ijtimoiy taraqqiyot natijasida
yaxlitlanib, tarkibiy qismlarining shakliy jihatdan ham jipslashib borishi oqibatida yangi murakkab tarkibli
terminlar vujudga keladi yoki lakunalar mustaqil til birliklari bilan almashtirilib, boshqacha aytganda,
to‘ldirilib boraveradi.
Adabiyotlar
1.
Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. Изд. 2
-
е.
–
М.: Изд
-
во
«Советская
энциклопедия», 1969.
2.
Быкова Г. В. Лакунарность как категория лексической системологии.
–
Благовещенск: Изд
-
во БГПУ, 2003.
3.
Виноградов В.В. Вопросы современного русского словообразования // Виноградов В.В.
Избранные труды. Исследования по русской грамматике.
–
М., 1975.
–
С. 155
4.
Дониёров Р. Ўзбек тили техник терминологиясининг айрим масалалари.
–
Тошкент: Фан,
1977. –
Б.97.
5.
Жельвис В. И. К вопросу о характере русских и английских лакун // Национально
-
культурная специфика речевого поведения.
–
М.: Наука, 1977.
–
С. 136
-146.
6.
Лингвистический энциклопедический словарь / Гл. ред. В.Н.Ярцева.
–
М.: Сов.
Энциклопедия, 1990.
7.
Мадалиев Б. Ҳозирги ўзбек тилида қўшма сўзлар.
–
Тошкент, 1966.
8.
Маматов Н. Ўзбек тилида қўшма сўзлар.
–
Тошкент, 1982.
9.
Марковина И. Ю., Васильченко Т. А. Интеркультурные лакуны в тексте с невербальным
компонентами // Лакуны в языке и речи: Сб. науч. Трудов / Под ред. проф. Ю.А.Сорокина, проф.
Г.В. Быковой.
–
Благовещенск: Изд
-
во БГПУ,
2003. –
С. 129.
10.
Махонина А.А. К вопросу о классификации
межъязыковых лакун //Язык и национальное
сознание. Выпуск
4. –
Воронеж, 2003.
–
С. 40
-45.
11.
Муравьев В. Л. Лексические лакуны (на материале лексики французского и русского
языков).
–
Владимир, 1975.
12.
Огурцова О. А. К проблеме лакунарности//Функциональные особенности лингвистических
единиц: Сб.трудов Кубанского ун
-
та, 1979.
–
С. 77
– 83.
13.
Сорокин Ю. А. Лакуны: еще один ракурсрассмотрения //Лакуны в языке и речи: Сб. науч.
трудов / Под ред. проф. Ю.А. Сорокина, проф. Г.В. Быковой.
–
Благовещенск: Изд
-
во БГПУ, 2003.
–
С. 3.
14.
Қосимов
Н. Ўзбек тили илмий
-
техникавий терминологияси масалалари (Сўз ўзлаштириш ва
аффиксация масалалари).
–
Тошкент: Фан, 1985.
–
Б. 47.
15.
Мадалиев Б. Сложные слова в современном узбекском языке: Автореф.... дисс.канд.
филол.наук.
–
Ташкент, 1956.
16.
Раҳматуллаев Ш., Ҳожиев А. Қўшма сўзларнинг имло қоидалари ва луғати.
–
Тошкент,
1966.
17.
Ҳожиев
А. Ўзбек тилида қўшма, жуфт ва такрорий сўзлар.
–
Тошкент, 1963.
18.
Ҳожиев А. Лингвистик терминларнинг изоҳли луғати: Филолог студентлар, тил ва адабиёт
ўқитувчилари ҳамда ўрта мактаб ўқувчилари учун.
–
Тошкент: Ўқитувчи, 1985.
–
144 б.
Do'stlaringiz bilan baham: |