A toshmatov, sh sh. Magzumova

Tetraetil qo‘rg‘oshin. 
Tetraetil qo‘rg‘oshin bilan zaharianish ko‘pincha 
haydovchilarda kuzatiladi. Yengil darajalarida astenik belgilar tremor, 
dizartriya, ataksiya bilan kuzatiladi. 0 ‘rta og'irlik darajalarida - asosan 
taktil, og'zidayoki hiqildog'idayot moddani sezish bilan (ip, soch 
tolasi) gallutsinatsiyalar, ong buzilishlari kuzatiladi. O g'ir darajadagi 
zaharlanishda bemorlar toksik komadan halok bo ‘ladilar.
Uglerod oksidi. 
Bunday turdagi zaharianish maishiy sharoitlar bilan 
bogliq bo‘Iishi mumkin (isgazi). Psixomotor qo‘zg‘alish holati ko'ruv, 
hid bilish gallutsinatsiyalari, vasvasa, ong buzilishlari bilan kechadi. 
Keyinchalik ko'pincha amnestik sindrom rivojlanadi.
Davolash
umurniy dezintoksikatsion va ruhiy buzilishlami simptomatik 
davolashni o ‘z ichiga oladi. Is gazi bilan zaharlanishda jabrlanuvchini toza 
havoga olib chiqish lozim. Kislorod ingalatsiyasi, yurak glikozidlari 
taymlanishi, kofein inyeksiyasi tavsiya qilinadi. Ba’zida qon chiqarish va 
so‘ngra vena ichiga fiziologik eritma qo'yiladi.
INFEKSION PSIXOZLAR
Yuqumli kasalliklarda ko'pincha bevosita psixozlardagiga nisbatan ruhiy 
faoliyatning yengil darajadagi buzilishlari kuzatiladi. Bu holatlar shundan 
dalolat beradiki, etiologik omildan tashqari (u yoki bu infeksiyaning 
xususiyatlari), infeksion psixozlarning kelib chiqishida kasallik jarayoni
88

---

rivojlanayotgan sharoitlar ham katta ahamiyatga ega. Somatik zaiflashgan, 
surunkali intoksikatsiyalar, bosh miya travm alari bilan kasallangan 
bemorlarda infeksion psixozlar ko'proq yuzaga keladi. Infeksion psixozlar, 
ayniqsa, bolalarda k o'p rivojlanadi. S huningdek, nasliy om illar, 
konstitutsiya katta ahamiyatga ega. Yuqumli kasalliklarda ruhiy faoliyatning 
buzilishlari ham mikrooiganizmlarning (bakteriyalar, vimslar) markaziy 
asab tizimiga bevosita ta’siri hamda ular hayot faoliyati davomida ajratgan 
toksinlaming bosh miyaga ta ’siri bilan belgilanadi. Ruhiy buzilishlaming 
rivojlanishi asosiy kasallikning (revmatizm, pnevmoniya, ti0 asorati 
hisobianadi. Infeksion psixozlar sim ptom atik deb nom lanadi. Bunda 
ko'pincha somatik buzilishlaming chuqurligi va ruhiy buzilishlaming 
yaqqolligi o'rtasidagi uzviy bog‘liqlikni aniqlash mumkin. Masalan, shunisi 
yaxshi m a’lumki, antibiotiklar va boshqa zam onaviy antibakterial 
vositalaming qo ‘llanilishi ruhiy faoliyatdagi sim ptomatik buzilishlar 
rivojlanishi hollarini sezilarli darajada kamaytirdi.
Ko'pdan beri m a’lumki, turli yuqumli kasalliklarda ruhiy faoliyatning 
buzilishlari o ‘xshash klinik belgilarga ega. Bu psixozlarni tavsiflovchi 
nisbatan to r doiradagi sindromlar, odatda, “ekzogen turdagi reaksiyalar” 
deb nom lanadi. Barcha infeksion psixozlar uchun asteniya bo'lishi xos 
bo'lib, u asta-sekin faollikning pasayishi, q o ‘zg‘aluvchan holsizlik, 
yig‘loqilikning paydo bo‘!ishi bilan namoyon bo'ladi. Shulaming zamirida 
keyinchalik karaxtlik shaklidagi ong buzilishi kelib chiqishi mumkin. 
Bemorlarda atrofdagilaiga mo‘‘jal olisli qiyinlashadi, barcha qo‘zg‘atuvchilar 
uchun qo ‘zg‘alish bo‘sag‘asi sezilarli ko'tanladi. Bemorlarning nutqi 
bog‘lanishsiz tus oladi. Ular yarim uyqu holatidagi insonlami eslatadilar. 
Muloqot turg‘un bo'lmaydi. Tafakkur sur’ati sekinlashgan, assotsiatsiyalar 
qiyinchilik bilan hosil bo‘Iadi. Karaxtlik davri haqida, odatda, xotiralar 
qolmaydi. Bemorning ahvoli og‘irlashganda karaxtlik soporga, komaga 
o'tishi va hatto o ‘lim bilan yakunlanishi mumkin.
Eng ko‘p hollarda infeksion psixozlar, ayniqsa, bolalik va yoshlik 
davrida, delirioz sindrom be!~:’ari bilan kechadi. bu holatlarda qo‘zg‘alishni 
bartaraf etishga alohida e’tibor qaratish lozim, chunki u mavjud astenik 
fonni yanada chuqurlashtirib, barcha somatik va ruhiy faoliyatlaming keskin 
toliqishiga olib keladi. Kasallik og‘ir kechganda ong xiralashuvi soporli, 
keyin esa kom atoz belgilar qo'shilishi bilan davom etib, kuchayib 
borayotgan nafas-yurak yetishmovchiligi natijasida o 'lim bilan tugashi 
mumkin. Nisbatan ko‘p uchraydigan hollarda, bir necha soat yoki kunlar 
o ‘tgach, deliriy ortga chekinadi, am m o yana uzoq vaqt davomida yaqqol 
asteniya bir-biri bilan bog'lanmagan vasvasa g'oyalari bilan saqlanib qoladi. 
Bu holatlar rezidual (qoldiq) vasvasa deb nom lanib, asteniya bartaraf
89

---

etilgandan so‘ng unga nisbatan tanqidiy munosabat paydo bo‘ladi. Infeksion 
deliriy klinikasi bilan kechuvchi psixozlar, odatda, yaxshi natija bilan 
tugab, bem or butunlay sog‘ayib ketadi.
Yuqumli kasalliklarda kuzatiluvchi boshqa buzilish — bu am entiv 
sin drom dir. U , o d a td a , som atik kasallikning keksalik yoshida, 
organizmning himoya kuchlari asta-sekin kamayib, o ‘ta toliqqanda, 
kasallik ch o‘zilgan holda, yom on sifatli kechganda kuzatiladi. Amentiv 
holatning davomiyligi haftalab, ba’zida oylar bilan o ‘lchanadi. Odatda, 
keyinchalik ong xiralashgan davridagi xotiralardan hech nima qolmaydi. 
Um um an olganda, am ensiya klinikasi bilan kechuvchi infeksion 
psixozlarning oqibatlari yomon hisoblanadi.
Agar kasallik somatik buzilishlar sababli o ‘lim bilan tugamasa, 
keyinchalik ko‘p yoki oz namoyon bo'luvchi psixoorganik o ‘zgarishlar 
yuzaga keladi.
Ba’zi hollarda o ‘tkir infeksion psixozlarda ongning namozshomsimon 
xiralashuvi rivojlanib, gallutsinator-paranoid turda kechadi. N am oz­
shomsimon holatlar bir necha kungacha davom etishi mumkin. U lar 
to'satdan, odatda, uyqudan so'ng tugaydi. Bemorlarda to ‘liq amneziya 
kuzatiladi.
Yuqorida ko‘rsatilgan ong buzilishi sindromlari eng ko‘p hollarda 
o ‘tkir infeksion psixozlarda uchraydi, va ular orqaga qaytish davrida 
postinfeksion holatlar deb nomlangan bosqichdan o'tadi. Rekonvales- 
sensiya davrida bu bemorlarda postinfeksion asteniya kuzatiladi. Kamroq 
holatlarda qisqa vaqtli retrograd yoki anterograd amneziya shaklida xotira 
buzilishlari rivojlanadi.
Ba’zi yuqumli kasalliklar cho‘zilgan va surunkali tus olishi mumkin. 
Bunday holatlarda bemor ongida ozgina yaxshilanish bo‘lishi bilan kasallik 
klinikasi boshqa nisbatan yengil sindrom lar bilan almashinadi. Ba’zida 
eng boshidan boshlab cho'zilgan psixozlar yuzaga kelib, ong buzilishlarisiz 
kechadi. Bunday infeksion psixozlarda kasallik klinikasi ancha polimorfdir. 
Ba’zi holatlarda kayfiyatning depressiv o'zgaruvchanligi qayg‘u hissi, 
yig‘loqilik, munosabat, zaharlash vasvasa g'oyalari bilan oldingi o ‘ringa 
chiqadi; boshqa holatlarda - paranoid buzilishlar illuzor va gallutsinator 
idrok buzilishlari, ta’qib va ta’sir vasvasasi bilan kechadi. Bu buzilishlaming 
umumiy belgilari astenik fonning yaqqolligi, qo ‘zg‘aluvchan holsizlik, 
ipoxondrikbuzilishlar bilan belgilanadi.
Cho'zilgan infeksion psixozlarning oqibati turli darajada namoyon 
bo'lgan Korsakov va psixoorganik sindrom bilan tugashi mumkin. Bu 
holatlar bosh miyaning diffuz organik zararlanishi haqida dalolat beradi 
va ortga qaytmas hisoblanadi. Eng ko‘p holatlarda ular kalla ichi
90

---

infeksiyalarida (meningitlar, ensefalitlar) yoki serebral zararlanishlar 
bilan asoratlangan umumiy infeksiyalarda kuzatiladi.
Tibbiy xodim nafaqat infeksion psixozlaming um umiy xususiyatlarini, 
balki ulardan b a’zi birlarining klinikasi uchun xos b o ‘lgan maxsus 
belgilarini ham bilm og‘i lozim.