88
qorning kapalaksimon yog`ishiga muvoziy oqqa burkangan bog`lar tasvirini chizib, uning
“mizg`ishi”ni-da, (ozgina uxlagan, ko’z ilintirgan) kapalakka qiyoslaydi.
Shoirning
topilmasi shundaki, bog`larning qor yoqqan vaqtdagina sokinlashuvi, yilga nisbat olganda
“mizg`ish”dir. Kapalak uyqusini-da, hech kim ko`rmagan. O‘quvchi bu kabi ramziy
detallar mohiyatini teran anglasagina, she’rning badiiy tas’sirchanligi, estetik zavqi oshadi.
Binobarin, she’rdagi “muz oyna”, “sumalak shodalari”, ayamajiz–qishning eng sovuq
kunlarini yalmog`izga o`xshatilishi
kabilar nafaqat badiiy topilma, balki xalqona ifodasiga
ko`ra ham e’tiborni tortadi.
4-sinf O‘qish kitobida Q.Hikmatning “Qish tozg`itar momiq par” nomli yana bir
she’ri berilgan.
4
Bunda har bir so`z ustida ishlash muhim. Ya’ni so`z va iboralar o`z yoki
ko`chma ma’noda qo’llanayotganini o`quvchilar anglab yetishi zarur. Masalan, she’rning
birinchi to`rtligi shunday boshlanadi:
Savab
bulut
to`shagin
Qish to`zg`itar
momiq par
.
Yerga serbar
oq namat
Yozilganday yaltirar.
Ta’kidlangan so`zlar ko`chma ma’noda obrazlilik kasb etgan. Shuningdek, bunda
she’riy san’at namunalarini kuzatish mumkin. Tashxis – jonlashtirish bolalar she’riyatida
eng ko`p uchraydigan san’at. Q.Hikmat o`xshatishlari esa mantiqiy asosga ega bo`lishidan
tashqari, sodda va betakrordir. To`shakni yumshoq qilish uchun momiq paxta savab solish,
ostiga namat tashash (yungdan bosib ishlangan palos, kigiz) insoniy xislatlarga xos. Tabiat
hodisasi insondagi ana shu holatlarga o`xshatilmoqda. Bunda momiq parni to`zg`itib
savash– qishda qorning mayin, ezg`ilab yog`ishi (o`xshatilayotgan narsa)ga ko`chirib
o`tkazilgan.
Ushbu she`rda lirik qahramonning qishdan zavqlanish kechinmasi,
ayni paytda qor
ko`p yog`ib, sovuq izg`irinning ziyoda bo`lishi tufayli bolalarga xos arazi ko`zga tashlanadi.
Hamchunun yosh lirik qahramon qorga:
– Namuncha
Zeriktirding uchqunlab?
Yog`masding-ku ilgari
Surunkasi uch kunlab…
Yetar shuncha yog`ganing
Uzoq dala qirga bor! –deya murojaat qiladi.
Bu jihat apostrofa –ya`ni narsa yoki hodisaga xuddi jonli mavjudotga kabi murojaat
etish asosida yuzaga kelgan. Shunga o`xshash, Q.Hikmatning “Bahor” she`ri obrazli
ifodalarga boy.
Uchib yurar mayin shamollar
Yelpib- yelpib anhor yuzini
Qirg`oqlarda
soyabon tollar
Oyna suvda
ko`rar o`zini
She`rni o`qigan yosh kitobxon uning estetik zavqi va jozibadorligini darrov
ilg`aydi. Bolalar she`riyati uchun badiiy yuksak tasvir va obrazlilik kamyob hodisa. Shoir
chizgan bahor manzarasi umumadabiyotga, nozik tuyg`ularga boy chinakam she’r namunasi
bo`la oladi:
“ Ko`kni quchgan teraklar tinmas, Oro berar kulrang po`stiga” misralari
jonlashtirishning hamda noyob badiiy topilma namunasi. Bu bolalarning yosh
xususiyatlariga juda mos.
4
S,Matchonov va boshq. O‘qish kitobi. 4-sinf uchun darslik. T., 20011. –B.82.
89
Ammo bilamiz-ki, mumtoz adabiyotimizda jonlantirishning ikki turi keng qo`llangan.
Biri tashxis (shaxsga bog`liq)-
jonsiz narsalarni jonlantirish; ikkinchisi intoq (nutq bilan
bog`liq) - nutqsiz narsalarni nutq egasi sifatida tasvirlash. Qudrat Hikmat she`rlarida intoq
ham ko`p ishlatiladi. (masalan “Temirjon bilan telefon” she`rida telfonning insondek
shikoyat qilishi ,”Eshak nega hangraydi” she`ridagi sher, fil, tulki, kiyik, eshak va
cho`chiqalarning majlisda she`rva eshakning savol javobi kabi…), ammo yuqoridagi
“Bahor” she`rida shoir tashxis
usulidan mohirona foydalanib, ko`klam obrazini
san`atkorona tasvirlaydi. Shu sababli, bu she`rda Bahor o`ziga oro, zeb berib, husnidan
sarxush , go`zal qiz sifatida gavdalanadi; tonggi shabboda, tol, maysa , o`t, chinor
va teraklar
xuddi odamdek bir- birlarini kuzatadilar, ilhomlanadilar, yoki o`zlarini yelpiydilar va h.k.
Binobarin, shoir bahordagi dov-daraxtlarni, shamolni insoniylashtiradi.
Umuman, Qudrat Hikmat she`riyatning badiiy xususiyatlari serjilo, shoir fikrlarni
rassom singari chizayotganga o`xshaydi. She`r xoh bolalar o`yinlari, xoh boshqa mavzularda
yozilgan bo`lmasin , ular eng avvalo bollarni tevarak atrofdagi voqealar va hodisalar bilan
tanishtiradi.
Zotan, Qudrat Hikmat she`rlaridagi voqeabandlik obrazlilik qofiyalarning ixchamliligi,
hatto
sodda tuzilishi, til xususisyatlari barcha-barchasi shoir she`rlarining g`oyaviy- badiiy
ematsionalligini oshirishga xizmat qiladi.
V.G.Belenskiyning bolalar bilan obrazlar vositasida gapirish lozimligi haqidagi
fikrlari baayni Q.Hikmat ijodiga xosligini uqish mumkin. Zero, Qudrat Hikmat she`rlarni
o`qib ulg`aygan o`quvchi o`z ona tilimiz boyliklaridan voqif bo`lib, badiiy so`z qudratini
teran his etadi, Vatan va yurt iftixori bilan yashaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
